Mục tiêu phát triển bền vững là gì? Các nghiên cứu khoa học

Giới thiệu về phát triển bền vững

Phát triển bền vững là mô hình phát triển được xác định nhằm đảm bảo nhu cầu hiện tại được đáp ứng mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của thế hệ tương lai. Khái niệm này lần đầu tiên được nêu trong Báo cáo Brundtland năm 1987 do Ủy ban Thế giới về Môi trường và Phát triển của Liên Hợp Quốc công bố. Báo cáo nhấn mạnh rằng sự phát triển kinh tế cần đi đôi với trách nhiệm xã hội và bảo vệ môi trường sống.

Ba trụ cột chính của phát triển bền vững bao gồm kinh tế, xã hội và môi trường. Kinh tế bền vững liên quan đến tăng trưởng ổn định, công bằng trong phân phối tài nguyên và năng suất cao. Bền vững xã hội bao gồm bình đẳng, xóa đói giảm nghèo, cải thiện y tế và giáo dục. Bền vững môi trường là sử dụng tài nguyên thiên nhiên hợp lý, bảo tồn đa dạng sinh học và giảm phát thải khí nhà kính.

Dưới đây là bảng tóm tắt ba trụ cột chính của phát triển bền vững:

Trụ cột	Mục tiêu	Ví dụ
Kinh tế	Tăng trưởng toàn diện và hiệu quả	Việc làm, đầu tư, đổi mới công nghệ
Xã hội	Bình đẳng, phúc lợi và tiếp cận cơ bản	Giáo dục, y tế, an sinh
Môi trường	Bảo tồn hệ sinh thái và tài nguyên	Giảm phát thải, năng lượng tái tạo

Lịch sử hình thành các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs)

Các Mục tiêu phát triển bền vững (Sustainable Development Goals – SDGs) được thông qua tại Hội nghị Thượng đỉnh của Liên Hợp Quốc vào tháng 9 năm 2015, nhằm thay thế cho các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (Millennium Development Goals – MDGs) đã hết hạn vào năm 2015. Không giống MDGs chủ yếu tập trung vào các nước đang phát triển, SDGs áp dụng cho tất cả quốc gia, mọi trình độ phát triển.

SDGs phản ánh một tầm nhìn toàn diện hơn, bao trùm cả các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, đô thị hóa, sản xuất tiêu dùng, bình đẳng giới và xây dựng thể chế vững mạnh. Chúng không chỉ đặt ra kết quả cần đạt mà còn hướng tới thay đổi căn bản trong cách các quốc gia thiết kế và triển khai chính sách phát triển.

SDGs gồm 17 mục tiêu với 169 chỉ tiêu cụ thể và được kỳ vọng hoàn thành vào năm 2030. Thông tin chính thức về hệ thống SDGs được công bố tại sdgs.un.org/goals.

Danh sách 17 mục tiêu phát triển bền vững

Toàn bộ hệ thống SDGs gồm 17 mục tiêu lớn có tính bao trùm và liên kết chặt chẽ với nhau. Mỗi mục tiêu đại diện cho một ưu tiên chính sách cốt lõi nhằm cải thiện đời sống con người và sự bền vững của hành tinh.

Dưới đây là danh sách đầy đủ 17 mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc:

1. Chấm dứt mọi hình thức nghèo đói ở mọi nơi
2. Chấm dứt nạn đói, đảm bảo an ninh lương thực và dinh dưỡng
3. Đảm bảo cuộc sống khỏe mạnh và thúc đẩy phúc lợi cho mọi người
4. Đảm bảo giáo dục có chất lượng, bình đẳng và suốt đời
5. Đạt được bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ và trẻ em gái
6. Đảm bảo tiếp cận nước sạch và điều kiện vệ sinh
7. Đảm bảo năng lượng sạch với giá hợp lý
8. Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bao trùm và bền vững, việc làm đầy đủ
9. Xây dựng cơ sở hạ tầng bền vững và công nghiệp hóa sáng tạo
10. Giảm bất bình đẳng trong và giữa các quốc gia
11. Phát triển đô thị và cộng đồng an toàn, bền vững
12. Đảm bảo tiêu dùng và sản xuất có trách nhiệm
13. Hành động khẩn cấp để chống biến đổi khí hậu
14. Bảo tồn và sử dụng bền vững đại dương và biển
15. Quản lý bền vững tài nguyên đất và các hệ sinh thái
16. Thúc đẩy xã hội công bằng, hòa bình và thể chế hiệu quả
17. Tăng cường hợp tác toàn cầu để đạt được các mục tiêu

Mối quan hệ giữa các mục tiêu và chỉ tiêu SDGs

Các mục tiêu SDGs không tồn tại độc lập mà có quan hệ phụ thuộc lẫn nhau. Ví dụ, việc cải thiện giáo dục (SDG 4) có thể hỗ trợ giảm nghèo (SDG 1), cải thiện sức khỏe (SDG 3) và thúc đẩy bình đẳng giới (SDG 5). Tuy nhiên, cũng có những xung đột tiềm tàng, như phát triển công nghiệp (SDG 9) có thể làm gia tăng phát thải CO₂, ảnh hưởng tiêu cực đến SDG 13 về khí hậu.

Do tính đan xen giữa các mục tiêu, quá trình hoạch định chính sách cần tiếp cận tổng thể, dựa vào dữ liệu định lượng, đánh giá hệ quả liên ngành và tận dụng hiệu ứng cộng hưởng. Các nghiên cứu hiện đại thường sử dụng mô hình hóa hệ thống để đánh giá mức độ tương tác giữa các chỉ số SDGs.

Dưới đây là ví dụ minh họa một số mối quan hệ hỗ trợ và xung đột giữa các mục tiêu:

Mục tiêu	Hỗ trợ	Xung đột
SDG 7 - Năng lượng	SDG 13 - Khí hậu (năng lượng tái tạo)	SDG 15 - Đất (năng lượng sinh khối)
SDG 2 - Lương thực	SDG 3 - Sức khỏe	SDG 6 - Nước (sử dụng nước nông nghiệp)
SDG 9 - Công nghiệp	SDG 8 - Việc làm	SDG 13 - Khí hậu

Các chỉ số đo lường và giám sát SDGs

Việc triển khai các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) cần đi đôi với hệ thống đo lường chính xác, nhất quán và minh bạch. Để theo dõi tiến độ thực hiện, Liên Hợp Quốc đã xây dựng một khung chỉ số toàn cầu gồm 231 chỉ số, được chia theo các mục tiêu và chỉ tiêu cụ thể. Các chỉ số này nhằm giúp quốc gia theo dõi hiệu quả chính sách, đánh giá tác động can thiệp, đồng thời so sánh tiến độ giữa các khu vực trên thế giới.

Mỗi quốc gia có thể bổ sung thêm các chỉ số quốc gia tùy theo điều kiện cụ thể và khả năng thống kê. Một số chỉ số nổi bật bao gồm:

• Tỷ lệ người dân sống dưới chuẩn nghèo ($1.90/ngày) – SDG 1
• Tỷ lệ tử vong trẻ em dưới 5 tuổi – SDG 3
• Tỷ lệ hoàn thành tiểu học – SDG 4
• Tỷ lệ dân số tiếp cận điện lưới – SDG 7
• Lượng khí CO₂ phát thải bình quân đầu người – SDG 13

Cơ sở dữ liệu chỉ số toàn cầu được duy trì và cập nhật thường xuyên tại UN SDG Indicator Database, cung cấp dữ liệu từ hơn 190 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Những tiến bộ và thách thức toàn cầu

Từ năm 2015 đến nay, nhiều quốc gia đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong việc thực hiện các mục tiêu SDGs. Các lĩnh vực ghi nhận nhiều cải thiện gồm giáo dục tiểu học, giảm tỷ lệ tử vong mẹ, và tăng cường tiếp cận năng lượng. Một số quốc gia như Thụy Điển, Phần Lan và Đan Mạch thường xuyên đứng đầu các bảng xếp hạng về chỉ số phát triển bền vững.

Tuy nhiên, thách thức vẫn còn rất lớn. Bất bình đẳng thu nhập giữa các nhóm dân cư ngày càng gia tăng, các cuộc xung đột và khủng hoảng nhân đạo vẫn diễn ra tại nhiều khu vực. Đại dịch COVID-19 là một cú sốc toàn cầu, làm gián đoạn hệ thống giáo dục, y tế, chuỗi cung ứng và gây sụt giảm mạnh trong tiến độ thực hiện các mục tiêu.

Theo báo cáo SDG Report 2024 từ UN DESA, chỉ có khoảng 15% mục tiêu có khả năng đạt được đúng hạn vào năm 2030, trong khi hơn 30% đang thụt lùi. Tham khảo chi tiết báo cáo tại sdgs.un.org/publications.

SDGs trong bối cảnh biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu là một thách thức xuyên suốt ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của phát triển bền vững. SDG 13 kêu gọi hành động khẩn cấp để giảm thiểu phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, khí hậu ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh lương thực (SDG 2), tài nguyên nước (SDG 6), y tế cộng đồng (SDG 3) và quản lý tài nguyên thiên nhiên (SDG 15).

Trung bình toàn cầu, nhiệt độ đã tăng hơn 1,1°C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, hạn hán, cháy rừng và nước biển dâng đe dọa sinh kế hàng tỷ người. Việc tính toán lượng phát thải ròng đang trở thành tiêu chuẩn quốc tế trong cam kết khí hậu, thể hiện qua phương trình:

$\text{Net Emissions} = \text{Emissions} - \text{Removals}$

Thông tin cập nhật về xu hướng khí hậu toàn cầu có thể được theo dõi tại NASA Climate.

Vai trò của các quốc gia và khu vực

Mỗi quốc gia có đặc điểm phát triển và mức độ ưu tiên khác nhau trong thực hiện SDGs. Các nước phát triển thường có nguồn lực tài chính và công nghệ để tập trung vào các mục tiêu như tiêu dùng bền vững (SDG 12), giảm phát thải khí nhà kính (SDG 13) hoặc xây dựng thể chế minh bạch (SDG 16). Trong khi đó, các nước đang phát triển thường ưu tiên xóa đói nghèo (SDG 1), giáo dục (SDG 4) và y tế cơ bản (SDG 3).

Việt Nam là một trong những quốc gia tích cực thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững, với Chiến lược quốc gia tích hợp các SDGs vào kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội. Chính phủ đã ban hành bộ chỉ số SDGs quốc gia gồm 158 chỉ số và xây dựng hệ thống báo cáo theo dõi định kỳ. Thông tin chi tiết về tiến trình tại Việt Nam có thể tham khảo tại UN Vietnam – SDGs.

Ví dụ về cách địa phương hóa SDGs:

• SDG 8: Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa bằng ưu đãi tài chính
• SDG 5: Lồng ghép bình đẳng giới vào chương trình giáo dục phổ thông
• SDG 11: Phát triển đô thị xanh và giao thông công cộng thân thiện môi trường

Tương lai và định hướng sau 2030

Khi năm 2030 đang đến gần, các tổ chức quốc tế, viện nghiên cứu và chính phủ đang bắt đầu xây dựng khung mục tiêu phát triển bền vững sau 2030 (Post-2030 Agenda). Các chủ đề đang được đề xuất bao gồm chuyển đổi số công bằng, khả năng chống chịu trước đa khủng hoảng (đa dịch, biến đổi khí hậu, xung đột) và thúc đẩy quản trị dữ liệu minh bạch.

Đồng thời, kinh nghiệm từ SDGs giai đoạn 2015–2030 chỉ ra rằng các mục tiêu tương lai cần: có tính linh hoạt, dựa trên dữ liệu thời gian thực, ưu tiên tính công bằng xã hội, và khuyến khích đổi mới sáng tạo. Một số chuyên gia cũng kêu gọi tích hợp các nguyên tắc đạo đức số và quyền kỹ thuật số công dân vào hệ mục tiêu tương lai.

Tài liệu tham khảo

1. United Nations: Sustainable Development Goals
2. UN SDG Indicators Global Database
3. UN DESA: The Sustainable Development Goals Report 2024
4. NASA: Climate Change and Global Warming
5. United Nations Vietnam: Sustainable Development Goals