Vovinam là gì? Các công bố nghiên cứu khoa học liên quan

Giới thiệu về Vovinam

Vovinam, viết đầy đủ là Vovinam Việt Võ Đạo, là một môn võ thuật hiện đại được sáng lập tại Việt Nam vào năm 1938 bởi võ sư Nguyễn Lộc. Tên gọi “Vovinam” là sự kết hợp giữa từ “Vo” (võ) và “Vinam” (Việt Nam), thể hiện tinh thần dân tộc mạnh mẽ trong việc xây dựng một hệ thống võ thuật riêng biệt của người Việt. Mục tiêu cốt lõi của Vovinam là tạo ra một phương pháp tự vệ khoa học, hiệu quả, dễ học, đồng thời rèn luyện đạo đức và tinh thần võ sĩ đạo cho người tập luyện.

Không giống như các môn võ truyền thống mang tính biểu diễn hoặc nghi thức, Vovinam hướng đến tính ứng dụng thực tiễn trong chiến đấu. Các kỹ thuật được thiết kế để người tập có thể áp dụng trong thực tế chỉ sau một thời gian ngắn huấn luyện. Vovinam còn có khả năng thích nghi linh hoạt, có thể áp dụng cho mọi lứa tuổi, giới tính và thể trạng khác nhau. Đó là lý do tại sao môn võ này phát triển mạnh mẽ trong cộng đồng và được đưa vào giảng dạy tại nhiều trường học, võ đường trong và ngoài nước.

Hiện nay, Vovinam đã trở thành một trong những môn võ tiêu biểu của Việt Nam trên trường quốc tế. Môn võ này đã được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia vào tháng 11 năm 2023 và có mặt tại hơn 60 quốc gia với hàng trăm võ đường. Tại Pháp, Đức, Hoa Kỳ, Ba Lan và nhiều nước châu Phi, Vovinam đã phát triển thành những cộng đồng võ thuật lớn, có hệ thống tổ chức và giải đấu riêng biệt.

Lịch sử hình thành và phát triển

Võ sư Nguyễn Lộc sinh năm 1912 tại Sơn Tây (nay thuộc Hà Nội). Ông bắt đầu học võ từ thuở nhỏ và nghiên cứu nhiều hệ phái võ cổ truyền Việt Nam cũng như các môn võ nước ngoài như Judo, Karate và Kungfu. Nhận thấy các môn võ cổ truyền còn mang nặng yếu tố hình thức, ông đã quyết định sáng lập một môn võ mới mang tính thực chiến cao, kết hợp các tinh hoa võ thuật để phục vụ mục tiêu bảo vệ bản thân và dân tộc.

Năm 1939, Vovinam được công khai giới thiệu lần đầu tại Nhà hát Lớn Hà Nội. Sự kiện này đã tạo tiếng vang lớn và thu hút sự chú ý của giới võ thuật lẫn cộng đồng yêu thích thể thao. Tuy nhiên, do lo ngại ảnh hưởng đến phong trào yêu nước, chính quyền thực dân Pháp đã cấm môn võ này vào năm 1942. Vovinam chỉ thực sự được phục hồi sau Cách mạng Tháng Tám 1945, và tiếp tục được phổ biến rộng rãi khắp các tỉnh miền Bắc và miền Trung.

Sau năm 1954, Nguyễn Lộc vào miền Nam tiếp tục phát triển phong trào. Khi ông qua đời vào năm 1960, võ sư Lê Sáng kế thừa và dẫn dắt môn phái bước vào giai đoạn phát triển vượt bậc. Dưới sự lãnh đạo của Lê Sáng và các võ sư cao cấp, Vovinam được truyền bá ra quốc tế thông qua các võ sư di cư, đặc biệt sau năm 1975. Hiện nay, hệ thống tổ chức Vovinam quốc tế có mặt trên mọi châu lục, trong đó có nhiều quốc gia công nhận và đưa vào hệ thống thể thao quốc gia.

Triết lý và nguyên lý cốt lõi

Vovinam không chỉ là một môn võ mang tính kỹ thuật mà còn là một triết lý sống sâu sắc. Triết lý trung tâm của Vovinam là nguyên lý “Nhu-Cương tương hỗ”, tức là sự kết hợp hài hòa giữa mềm và cứng, giữa uyển chuyển và quyết đoán. Đây cũng là biểu hiện rõ nét của tư tưởng Âm-Dương trong văn hóa phương Đông, phản ánh sự cân bằng và linh hoạt cần có trong cả chiến đấu lẫn cuộc sống.

Nguyên lý Nhu-Cương không chỉ áp dụng trong kỹ thuật chiến đấu như các đòn phản đòn, khóa vật, mà còn thể hiện trong thái độ và hành vi của người võ sĩ: mềm mỏng trong đối nhân xử thế, nhưng cứng rắn trước bất công và nguy hiểm. Người học Vovinam được khuyến khích phát triển nhân cách toàn diện qua việc rèn luyện phẩm chất: chính trực, dũng cảm, khoan dung, trung thành và tự chủ.

Triết lý này còn được cụ thể hóa qua hệ thống 10 điều tâm niệm của người học Vovinam, trong đó đề cao lý tưởng phục vụ nhân loại, sống hòa đồng, tôn trọng sự thật và không ngừng hoàn thiện bản thân. Vovinam hướng người học đến việc trở thành người hữu ích cho xã hội, chứ không chỉ là võ sĩ giỏi kỹ thuật chiến đấu.

Kỹ thuật và hệ thống huấn luyện

Hệ thống kỹ thuật trong Vovinam rất phong phú, được chia làm nhiều cấp độ từ cơ bản đến nâng cao. Người học được hướng dẫn tuần tự qua các chương trình: khởi động, căn bản công (đòn tay, đòn chân), phản đòn, vật, khóa gỡ, tấn công tự vệ, đối luyện và kỹ thuật với vũ khí. Một trong những kỹ thuật nổi bật của Vovinam là “đòn chân kẹp cổ” – thể hiện sự linh hoạt, bất ngờ và hiệu quả cao trong khống chế đối thủ.

Các nội dung huấn luyện không chỉ tập trung vào rèn luyện thể lực và sức bền, mà còn chú trọng phát triển khả năng phối hợp vận động, thăng bằng và phản xạ. Người tập luyện thường xuyên sẽ cải thiện rõ rệt về tim mạch, sức mạnh cơ bắp, linh hoạt khớp và khả năng giữ thăng bằng. Về mặt tinh thần, huấn luyện Vovinam giúp người học tăng khả năng tập trung, kiểm soát cảm xúc và phát triển ý chí kiên cường.

Vovinam cũng bao gồm hệ thống huấn luyện với vũ khí: gậy ngắn (côn), dao, kiếm, quạt và roi dài. Việc luyện tập này giúp người học nâng cao khả năng phản ứng trong tình huống có vũ khí và tăng sự kiểm soát trong các bài quyền. Các bài thi đấu cũng được tổ chức theo hình thức đối luyện không vũ khí, quyền đơn luyện, hoặc song luyện với vũ khí, tùy theo cấp độ và sự kiện.

Dưới đây là ví dụ về các kỹ thuật huấn luyện cơ bản và nâng cao:

Cấp độ	Kỹ thuật tiêu biểu	Mục tiêu huấn luyện
Cơ bản	Đòn tay, đòn chân, ngã	Hình thành nền tảng thể lực và phản xạ
Trung cấp	Khóa gỡ, phản đòn tay-chân	Phát triển khả năng phòng thủ linh hoạt
Nâng cao	Vũ khí, đối luyện, song luyện	Nâng cao kỹ thuật phối hợp và ứng dụng thực tế

Trang phục và hệ thống đai

Trang phục truyền thống trong Vovinam được gọi là “võ phục”, thường có màu xanh dương, biểu trưng cho sự bao la, rộng lớn và hy vọng. Đây là màu sắc được lựa chọn để thể hiện tinh thần không giới hạn, hướng về sự khai mở tri thức và phẩm chất đạo đức cao đẹp. Võ phục bao gồm áo, quần và dây đai (đai lưng), được thiết kế đơn giản, thuận tiện cho các chuyển động linh hoạt trong khi luyện tập và thi đấu.

Hệ thống đai trong Vovinam phản ánh quá trình rèn luyện và trưởng thành của người học. Cấu trúc này giúp đánh dấu các cấp độ kỹ thuật và đạo đức của võ sinh, đồng thời tạo động lực rõ ràng để người tập không ngừng cố gắng. Hệ thống đai gồm 4 màu chính, mỗi màu đai lại chia thành nhiều cấp bậc nhỏ hơn để đánh giá chính xác trình độ.

• Đai Xanh: Dành cho võ sinh mới bắt đầu, tượng trưng cho niềm hy vọng và sự khởi đầu. Bao gồm các cấp đai xanh 1, 2, 3 (tương ứng với số gạch vàng trên đai).
• Đai Vàng: Dành cho võ sinh trung cấp, biểu thị cho sự phát triển và ổn định kỹ thuật. Đây là giai đoạn người học bắt đầu tiếp cận kỹ thuật nâng cao và truyền dạy cho người khác.
• Đai Đỏ: Cấp cao nhất trong hệ thống huấn luyện, thể hiện sự trưởng thành, sức mạnh và cống hiến. Võ sư có đai đỏ được xem là người kế thừa tinh thần và triết lý môn phái.
• Đai Trắng: Dành riêng cho Chưởng môn hoặc người kế nhiệm tâm linh của môn phái, tượng trưng cho sự tinh khiết, toàn diện và tối thượng.

Mỗi cấp đai được xác nhận thông qua kỳ thi kỹ thuật, bao gồm biểu diễn bài quyền, thực chiến và hiểu biết triết lý võ đạo. Đây là hình thức kiểm tra toàn diện năng lực võ sinh cả về kỹ năng lẫn tư duy đạo đức.

Biểu tượng và ý nghĩa

Biểu tượng của Vovinam là một trong những yếu tố truyền tải rõ nét nhất tinh thần và triết lý môn phái. Logo của Vovinam bao gồm hình khiên màu vàng với dòng chữ “Vovinam” màu đỏ phía trên và “Việt Võ Đạo” màu xanh phía dưới, tạo thành bố cục cân đối và hài hòa. Trung tâm logo là biểu tượng Âm-Dương màu đỏ và xanh, biểu thị sự cân bằng giữa Nhu và Cương trong cả kỹ thuật và lối sống.

Điểm đặc biệt là hình bản đồ Việt Nam màu vàng được đặt ở giữa biểu tượng Âm-Dương. Điều này không chỉ khẳng định nguồn gốc dân tộc của môn võ mà còn là lời nhắc nhở mỗi võ sinh luôn hướng về quê hương, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa Việt Nam. Thiết kế hình khiên mang tính biểu trưng cho sự bảo vệ và chính nghĩa – mục tiêu tối hậu của võ đạo là bảo vệ lẽ phải, công bằng và hòa bình.

Ý nghĩa của biểu tượng có thể tóm tắt như sau:

Thành phần	Ý nghĩa
Hình khiên	Tượng trưng cho phòng vệ, chính nghĩa
Dòng chữ “Vovinam”	Thể hiện tên môn phái, nền tảng kỹ thuật
Dòng chữ “Việt Võ Đạo”	Đại diện cho triết lý sống, đạo lý võ sĩ
Biểu tượng Âm-Dương	Cân bằng giữa Nhu – Cương, giữa lý trí và cảm xúc
Bản đồ Việt Nam	Tự hào dân tộc và nguồn gốc Việt

Hệ thống tổ chức và liên đoàn

Với sự phát triển toàn cầu, Vovinam đã xây dựng hệ thống tổ chức chuyên nghiệp ở cả trong nước và quốc tế. Ở cấp quốc tế, có hai tổ chức lớn: Liên đoàn Vovinam Thế giới (WVVF - World Vovinam Federation) và Liên đoàn Việt Võ Đạo Quốc tế (IVVDF - International Vovinam Việt Võ Đạo Federation). Hai tổ chức này đảm nhiệm công tác điều hành, tiêu chuẩn hóa kỹ thuật, huấn luyện, đào tạo và tổ chức các giải đấu quốc tế.

Tại Việt Nam, Tổng cục Thể dục Thể thao thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch giám sát hoạt động Vovinam, đồng thời phối hợp với Liên đoàn Vovinam Việt Nam để tổ chức các giải đấu cấp quốc gia như Giải Vô địch Vovinam toàn quốc, Đại hội Thể thao Toàn quốc, các kỳ thi thăng đai quốc gia. Vovinam cũng có mặt tại các kỳ SEA Games, Asian Indoor Games và được đề xuất đưa vào Olympic trong tương lai.

Các giải đấu tiêu biểu trên thế giới:

• Vovinam World Championships (Giải Vô địch Thế giới)
• European Vovinam Cup (Cúp châu Âu)
• Asian Vovinam Championships (Giải vô địch châu Á)
• Panamerican Vovinam Tournament (Khu vực châu Mỹ)

Triết lý sống và 10 điều tâm niệm

Bên cạnh kỹ thuật chiến đấu, Vovinam đặc biệt chú trọng đến việc xây dựng nhân cách và đạo đức võ sinh. Điều này được thể hiện qua hệ thống “10 điều tâm niệm”, đóng vai trò như cẩm nang định hướng tinh thần cho mỗi người tập luyện. Các điều tâm niệm không chỉ là nguyên tắc trên võ đường mà còn là kim chỉ nam trong đời sống thường nhật.

Các nội dung trọng tâm của 10 điều tâm niệm gồm:

1. Phấn đấu đạt đến đỉnh cao võ đạo để phục vụ nhân loại.
2. Trung thành với lý tưởng Vovinam và góp phần xây dựng thế hệ mới.
3. Sống hòa đồng, tôn trọng và yêu thương đồng môn.
4. Tuân thủ quy định võ đường, giữ gìn danh dự môn phái.
5. Không sử dụng võ thuật phi nghĩa, chỉ dùng để bảo vệ công lý.
6. Rèn luyện thể chất và đạo đức mỗi ngày.
7. Sống trung thực, khiêm tốn và cao thượng.
8. Tăng cường ý chí vượt qua nghịch cảnh.
9. Rèn luyện trí tuệ để phân biệt đúng sai.
10. Luôn tự kiểm điểm và không ngừng hoàn thiện bản thân.

10 điều tâm niệm là sự kết tinh của tư tưởng Nho giáo, Phật giáo và truyền thống võ đạo phương Đông, tạo nên hệ thống giá trị có chiều sâu, phù hợp với mọi thế hệ và nền văn hóa khác nhau.

Vovinam trong văn hóa và xã hội

Không chỉ dừng lại ở võ đường, Vovinam đã trở thành một phần của đời sống văn hóa Việt Nam. Các màn trình diễn Vovinam thường xuyên xuất hiện trong các lễ hội truyền thống, sự kiện thể thao, chương trình giao lưu văn hóa trong nước và quốc tế. Hình ảnh những võ sinh đồng diễn trên nền nhạc dân tộc, kết hợp bài quyền mạnh mẽ, thể hiện bản sắc võ học và tinh thần dân tộc sâu sắc.

Vovinam cũng được đưa vào chương trình giáo dục thể chất tại nhiều trường trung học và đại học ở Việt Nam. Ngoài ra, các khóa học Vovinam dành cho trẻ em, người cao tuổi và nữ giới đang ngày càng phổ biến do tính thực tiễn và lợi ích toàn diện của môn võ. Nhiều doanh nghiệp, cơ quan nhà nước cũng tổ chức các lớp học Vovinam để rèn luyện sức khỏe và kỹ năng tự vệ cho nhân viên.

Thông qua Vovinam, thế hệ trẻ Việt Nam được tiếp cận một phương tiện giáo dục thể chất kết hợp với bồi dưỡng tinh thần trách nhiệm, yêu nước và kỷ luật cá nhân – những yếu tố quan trọng trong việc hình thành nhân cách và xây dựng xã hội văn minh.

Kết luận

Vovinam không chỉ là một môn võ thuật đơn thuần mà là sự kết hợp độc đáo giữa kỹ thuật chiến đấu, triết lý sống và tinh thần dân tộc. Với hệ thống huấn luyện khoa học, giá trị đạo đức sâu sắc và ảnh hưởng toàn cầu, Vovinam xứng đáng là niềm tự hào văn hóa – thể thao của Việt Nam trên trường quốc tế. Môn võ này không ngừng lan tỏa và đóng vai trò như cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa thể chất và tâm hồn, giữa con người Việt Nam với thế giới.