Thụy điển là gì? Các nghiên cứu khoa học về Thụy điển

Khái quát về Thụy Điển

Thụy Điển, tên chính thức là Vương quốc Thụy Điển, là một quốc gia Bắc Âu nằm trên bán đảo Scandinavia, có diện tích khoảng 450.000 km², lớn thứ ba châu Âu và lớn nhất trong khối Bắc Âu. Quốc gia này có đường biên giới phía tây giáp Na Uy, phía đông giáp Phần Lan và biển Baltic, phía nam thông qua eo biển Öresund kết nối với Đan Mạch bằng cầu Öresund nổi tiếng. Với đường bờ biển dài, cảnh quan rừng lá kim rộng lớn và hơn 100.000 hồ nước, Thụy Điển sở hữu hệ sinh thái đa dạng và giàu tài nguyên nước ngọt.

Thụy Điển có dân số khoảng 10,5 triệu người (2024), trong đó khoảng 87% sinh sống ở khu vực đô thị. Stockholm – thủ đô của Thụy Điển – là trung tâm chính trị, tài chính, văn hóa, đồng thời cũng là thành phố lớn nhất của quốc gia. Các thành phố lớn khác gồm Gothenburg, Malmö và Uppsala. Tiếng Thụy Điển là ngôn ngữ chính thức, nhưng tiếng Anh được sử dụng rộng rãi trong hành chính, giáo dục đại học và doanh nghiệp quốc tế. Tôn giáo chiếm vai trò không đáng kể trong đời sống công, với hơn 70% dân số xác định là không theo đạo hoặc chỉ có niềm tin cá nhân.

Thụy Điển là thành viên của Liên minh châu Âu từ năm 1995, nhưng không sử dụng đồng Euro mà duy trì đơn vị tiền tệ riêng là krona (SEK). Quốc gia này nổi bật với chính sách đối nội ổn định, năng lực hành chính hiệu quả và mức sống cao, thuộc nhóm các nước có Chỉ số Phát triển Con người (HDI) rất cao theo Liên Hợp Quốc.

Hệ thống chính trị và quản trị nhà nước

Thụy Điển là một quốc gia theo chế độ quân chủ lập hiến với hệ thống nghị viện đơn viện. Vị trí nguyên thủ quốc gia là Nhà vua, hiện do Vua Carl XVI Gustaf đảm nhiệm, mang tính nghi thức và không nắm quyền điều hành. Toàn bộ quyền lực lập pháp nằm trong tay Quốc hội Thụy Điển (Riksdag), gồm 349 ghế được bầu bằng phương pháp đại diện tỷ lệ, có nhiệm kỳ 4 năm. Chính phủ do Thủ tướng đứng đầu, được bổ nhiệm bởi Quốc hội và chịu trách nhiệm điều hành hành pháp.

Thụy Điển không có tòa án hiến pháp độc lập, nhưng hệ thống tư pháp được vận hành theo nguyên tắc pháp quyền chặt chẽ. Các thể chế như Tòa án Hành chính Tối cao, Tòa án Tối cao và Cơ quan kiểm toán quốc gia hoạt động độc lập nhằm giám sát quyền lực. Các cơ quan hành chính trung ương có quyền tự chủ mạnh, không bị chính phủ can thiệp trực tiếp vào quyết định hành chính chi tiết.

Chỉ số quản trị toàn cầu (Worldwide Governance Indicators) do World Bank công bố liên tục xếp Thụy Điển trong nhóm cao nhất toàn cầu về hiệu quả chính phủ, kiểm soát tham nhũng và trách nhiệm giải trình. Báo chí tự do và quyền tiếp cận thông tin công là hai nền tảng chính của dân chủ Thụy Điển. Đạo luật công khai tài liệu chính phủ từ năm 1766 là một trong những đạo luật tự do thông tin lâu đời nhất thế giới.

Kinh tế và mô hình phát triển

Thụy Điển sở hữu một nền kinh tế thị trường hỗn hợp phát triển cao, nằm trong nhóm 20 quốc gia có GDP bình quân đầu người lớn nhất thế giới theo dữ liệu năm 2023 của World Bank. GDP danh nghĩa đạt khoảng 680 tỷ USD, với xuất khẩu chiếm hơn 45% tổng sản phẩm quốc nội. Các ngành mũi nhọn gồm: sản xuất công nghiệp (ô tô, thiết bị điện), dịch vụ công nghệ, tài chính, viễn thông và sinh học.

Đặc điểm nổi bật của nền kinh tế Thụy Điển:

• Mạng lưới doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) hiệu quả, đi kèm với các tập đoàn toàn cầu như Volvo, Ericsson, IKEA, H&M.
• Chi tiêu cho nghiên cứu phát triển (R&D) khoảng 3,4% GDP – một trong những tỷ lệ cao nhất trong OECD.
• Thị trường lao động linh hoạt kết hợp với bảo vệ người lao động vững chắc (mô hình "flexicurity").

Thụy Điển có tỷ lệ thất nghiệp thấp (~7% vào năm 2023) và mức độ bình đẳng thu nhập cao nhờ vào hệ thống thuế lũy tiến và chi tiêu công lớn. Theo Báo cáo Cạnh tranh Toàn cầu (Global Competitiveness Report), Thụy Điển thường xuyên xếp hạng cao về đổi mới sáng tạo, môi trường vĩ mô và chất lượng thể chế.

Bảng so sánh một số chỉ số kinh tế (nguồn: World Bank 2023):

Chỉ số	Thụy Điển	EU trung bình
GDP bình quân đầu người (USD)	~60.000	~43.000
Chi tiêu R&D (% GDP)	3,4%	2,1%
Tỷ lệ xuất khẩu/GDP	45%	35%

Mô hình phúc lợi xã hội

Mô hình phúc lợi xã hội Thụy Điển dựa trên nguyên tắc phổ quát – tất cả công dân đều được hưởng dịch vụ và bảo trợ xã hội cơ bản bất kể thu nhập. Chính phủ cung cấp chăm sóc sức khỏe công, giáo dục miễn học phí từ mầm non đến đại học, trợ cấp thất nghiệp, hưu trí và hỗ trợ nhà ở.

Hệ thống phúc lợi được tài trợ chủ yếu qua thuế, với thuế thu nhập cá nhân trung bình khoảng 32–57% và thuế VAT chuẩn là 25%. Mô hình này được gọi là “Nordic model” – kết hợp giữa thị trường tự do cạnh tranh và hệ thống phân phối lại thu nhập mạnh mẽ.

Các chương trình hỗ trợ xã hội chính:

• Föräldrapenning – trợ cấp nghỉ thai sản/paternité lên đến 480 ngày.
• Allmän pension – lương hưu cơ bản kết hợp với lương hưu bổ sung nghề nghiệp.
• Sjukförsäkring – bảo hiểm y tế toàn dân do nhà nước chi trả phần lớn.

Mô hình phúc lợi Thụy Điển được xem là một trong những hệ thống thành công nhất thế giới, đạt hiệu quả cao về giảm nghèo, nâng cao chất lượng sống và thúc đẩy bình đẳng giới. Tuy nhiên, cũng tồn tại các thách thức trong cân bằng ngân sách, dân số già và nhập cư quy mô lớn.

Giáo dục và khoa học công nghệ

Hệ thống giáo dục Thụy Điển được xây dựng theo triết lý bình đẳng và tiếp cận phổ quát. Giáo dục bắt buộc kéo dài 10 năm, từ tuổi 6 đến 16. Sau đó, học sinh có thể tiếp tục lên trung học phổ thông (gymnasieskola) và đại học. Cơ sở giáo dục công lập không thu học phí, kể cả ở bậc đại học đối với công dân EU/EEA. Các trường tư nhân được tài trợ bởi chính phủ thông qua mô hình “trường tự do” (friskolor) nhưng vẫn tuân thủ chương trình quốc gia.

Thụy Điển là một trong những quốc gia có tỷ lệ học đại học cao nhất châu Âu, với hơn 50% người trưởng thành từng tham gia đào tạo sau phổ thông. Trường đại học Karolinska là nơi ủy ban trao giải Nobel Y học; KTH và Lund University là các trung tâm nghiên cứu mạnh trong lĩnh vực công nghệ, trí tuệ nhân tạo và bền vững. Thụy Điển đầu tư gần 3,4% GDP vào nghiên cứu và phát triển (R&D), đứng đầu trong khối EU.

Theo OECD, quốc gia này có hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo phát triển mạnh với nhiều công ty công nghệ toàn cầu như Spotify, Klarna và King. Nhà nước hỗ trợ thông qua các vườn ươm, quỹ đầu tư mạo hiểm nhà nước (Almi) và hợp tác giữa đại học – doanh nghiệp.

Văn hóa, ngôn ngữ và bản sắc dân tộc

Ngôn ngữ chính thức của Thụy Điển là tiếng Thụy Điển, một ngôn ngữ Bắc Germanic thuộc nhóm ngôn ngữ Scandinavia. Ngoài ra, tiếng Phần Lan, Sami, Meänkieli và Romani cũng được công nhận là ngôn ngữ thiểu số. Tiếng Anh được giảng dạy từ cấp tiểu học và được sử dụng rộng rãi trong kinh doanh và học thuật.

Văn hóa Thụy Điển nổi bật với truyền thống thiết kế tối giản, âm nhạc hiện đại (ABBA, Avicii), điện ảnh nghệ thuật (Ingmar Bergman), và văn học đương đại. Các giá trị xã hội như bình đẳng giới, dân chủ, và khiêm tốn được phản ánh qua khái niệm “Jantelagen” – một chuẩn mực xã hội đề cao tập thể hơn cá nhân.

Thụy Điển là quê hương của giải Nobel – giải thưởng quốc tế danh giá được trao tại Stockholm hàng năm (trừ Nobel Hòa bình được trao tại Oslo). Ngày Quốc khánh (6/6) và lễ Lucia (13/12) là những dịp lễ văn hóa mang bản sắc riêng biệt, cùng với truyền thống ăn uống như smörgåsbord, köttbullar và bánh quế (kanelbulle).

Chính sách môi trường và năng lượng tái tạo

Thụy Điển là một trong những quốc gia tiên phong trong chính sách khí hậu và phát triển bền vững. Chính phủ đặt mục tiêu không phát thải khí nhà kính ròng (net-zero emissions) vào năm 2045. Hiện nay, hơn 60% điện năng sản xuất từ nguồn tái tạo, trong đó thủy điện chiếm khoảng 40%, điện hạt nhân 30%, và gió, sinh khối chiếm phần còn lại.

Chính sách môi trường nổi bật:

• Thuế carbon từ năm 1991 – một trong những mức thuế cao nhất thế giới (~130 USD/tCO₂).
• Chương trình giao thông xanh – khuyến khích xe điện, hệ thống xe buýt chạy bằng ethanol, điện, hoặc khí sinh học.
• Chính sách tái chế tiên tiến – khoảng 99% rác sinh hoạt được tái chế hoặc biến thành năng lượng.

Cơ quan Môi trường Thụy Điển (Swedish EPA) chịu trách nhiệm thực thi luật môi trường, giám sát khí thải và hướng dẫn doanh nghiệp trong lộ trình phát thải thấp. Thụy Điển thường xuyên được xếp hạng cao trong Chỉ số Hiệu suất Môi trường (EPI).

Chính sách đối ngoại và vai trò toàn cầu

Thụy Điển duy trì đường lối đối ngoại độc lập dựa trên đa phương, hòa bình và nhân quyền. Trong suốt thế kỷ 20, quốc gia này không tham chiến và duy trì vị thế trung lập về quân sự. Tuy nhiên, sau năm 2022, Thụy Điển đã thay đổi chính sách an ninh và chính thức gia nhập NATO vào năm 2024.

Là thành viên tích cực của Liên minh châu Âu, Thụy Điển tham gia xây dựng chính sách kinh tế, thương mại và an ninh khu vực. Quốc gia này cũng là một trong các nhà tài trợ phát triển hàng đầu thế giới với tỷ lệ viện trợ ODA đạt trên 1% GDP – cao hơn nhiều so với mức trung bình của OECD.

Trong các diễn đàn toàn cầu, Thụy Điển thường ủng hộ tự do thương mại, bảo vệ quyền phụ nữ, bình đẳng giới và môi trường. Cơ quan Sida (Swedish International Development Cooperation Agency) điều phối các chương trình hỗ trợ tại châu Phi, châu Á và Trung Đông.

Thụy Điển trong các xếp hạng toàn cầu

Thụy Điển liên tục nằm trong top đầu các bảng xếp hạng toàn cầu nhờ hiệu suất kinh tế, chất lượng sống, đổi mới và quản trị. Một số chỉ số tiêu biểu (2023–2024):

Chỉ số	Xếp hạng	Tổ chức
Chỉ số Đổi mới Toàn cầu (GII)	Top 3	WIPO
Chỉ số Phát triển Con người (HDI)	Top 10	UNDP
Chỉ số Bình đẳng Giới	Top 5	WEF
Chỉ số Chống tham nhũng	Top 5	Transparency International

Với chất lượng thể chế cao, hệ thống giáo dục ưu việt, xã hội đồng thuận và năng lực cạnh tranh bền vững, Thụy Điển được xem là hình mẫu quốc gia phát triển hiện đại dựa trên tri thức, công bằng và trách nhiệm môi trường.

Tài liệu tham khảo

1. World Bank Country Data. data.worldbank.org
2. OECD Country Reports – Sweden. oecd.org/sweden
3. Swedish Environmental Protection Agency. swedishepa.se
4. Government of Sweden Portal. government.se
5. UNDP Human Development Index. hdr.undp.org