Saidi là gì? Các công bố khoa học về Saidi

Giới thiệu về Saidi

Saidi là một thể loại âm nhạc và múa dân gian có nguồn gốc từ khu vực miền Thượng Ai Cập, còn gọi là "Upper Egypt" — vùng đất trải dài từ phía nam Cairo đến biên giới với Sudan. Tên gọi “Saidi” bắt nguồn từ từ “Sa’id”, nghĩa là miền nam trong tiếng Ả Rập. Người dân nơi đây, gọi là “Sa'idi”, có bản sắc riêng biệt, mang đậm tính truyền thống và giữ gìn văn hóa tổ tiên qua nhiều thế hệ.

Saidi không chỉ là một hình thức nghệ thuật mà còn là một phần của đời sống hàng ngày ở miền Thượng Ai Cập. Trong các dịp cưới hỏi, lễ hội mùa màng, hoặc các sự kiện cộng đồng, người ta thường tổ chức các buổi biểu diễn âm nhạc và múa Saidi như một hình thức giải trí và nghi lễ tinh thần. Ở các vùng quê, Saidi vẫn giữ được tính chất nguyên bản, ít bị pha tạp bởi yếu tố đô thị hay quốc tế hóa.

Trong nghệ thuật biểu diễn hiện đại, Saidi thường được nhận biết qua hình ảnh các vũ công dùng gậy hoặc cane, mô phỏng động tác từ môn võ thuật truyền thống Ai Cập cổ đại là Tahtib. Nhiều học giả và nghệ sĩ mô tả Saidi như là “hơi thở của vùng Thượng Ai Cập”, bởi vì nó là biểu hiện rõ ràng nhất cho sự mạnh mẽ, lòng tự hào dân tộc và sức sống cộng đồng nơi đây.

Đặc điểm âm nhạc của Saidi

Âm nhạc Saidi có tiết tấu đặc trưng 4/4 với mô hình nhịp điệu gọi là Saidi rhythm. Đây là một trong những nhịp phổ biến nhất trong âm nhạc dân gian Ai Cập. Cách đánh nhịp thường được biểu diễn bằng trống goblet (tabla) với mô hình: D–T–D–D–T, trong đó “D” là tiếng mạnh (doom), “T” là tiếng nhẹ (tek).

Bảng dưới đây cho thấy sự khác biệt giữa nhịp Saidi và các nhịp truyền thống khác:

Nhạc cụ sử dụng trong Saidi thường là các nhạc cụ truyền thống:

• Tabla: Trống goblet đặc trưng với âm vang trầm.
• Mizmar: Kèn sậy có âm thanh the thé, thường mở đầu các bản nhạc dân gian.
• Nai: Sáo sậy với âm sắc dịu nhẹ, mang tính thiền định.
• Rebab: Đàn dây kéo, cho âm thanh réo rắt cổ truyền.

Các bài nhạc Saidi thường bắt đầu với phần mở đầu bằng mizmar hoặc nai, sau đó là phần nhịp điệu nhanh và mạnh mẽ, tạo nên không khí sôi động phù hợp cho múa. Nhạc Saidi phản ánh nhịp sống nông nghiệp, lao động chân tay và cả sự kiên cường của người dân Thượng Ai Cập.

Phân biệt Saidi với các thể loại âm nhạc dân gian Ai Cập khác

Mặc dù có nhiều nét tương đồng với các phong cách âm nhạc dân gian khác như Baladi hoặc Shaabi, Saidi vẫn mang tính đặc trưng riêng biệt. Trong khi Baladi mang âm hưởng nhẹ nhàng, gần gũi với phụ nữ thành thị, thì Saidi mang tiết tấu rắn rỏi, phản ánh cuộc sống khắc nghiệt và mạnh mẽ của người dân miền Thượng Ai Cập.

So sánh nhanh ba thể loại dân gian phổ biến:

Một số điểm phân biệt rõ giữa Saidi và Baladi:

1. Nhịp Saidi có cấu trúc "hơi nảy", mang tính chiến binh.
2. Baladi thường sử dụng nhiều đoạn ứng tác (improvisation) hơn.
3. Saidi thường kết hợp với gậy hoặc vũ khí mô phỏng trong khi múa.

Hiểu rõ sự khác biệt giữa các dòng âm nhạc dân gian này giúp người học và biểu diễn nghệ thuật Ai Cập tránh nhầm lẫn khi lựa chọn nhạc nền hoặc vũ đạo phù hợp.

Múa Saidi và kỹ thuật biểu diễn

Múa Saidi là một phần không thể thiếu trong văn hóa dân gian Ai Cập, với các động tác mang tính tượng trưng cho sức mạnh, danh dự và sự vui tươi. Nam giới thường biểu diễn các động tác mô phỏng chiến đấu, trong khi phụ nữ biểu diễn với nét duyên dáng kết hợp sự tinh nghịch.

Các động tác đặc trưng trong múa Saidi bao gồm:

• Bật gót liên tục (heel bounce)
• Lắc vai và ngực theo nhịp
• Đánh gậy xoay tròn trên tay
• Bước chân vững chắc theo nhịp trống

Phụ nữ khi múa Saidi thường mặc váy truyền thống có tua rua và khăn choàng đầu. Gậy (assaya) được sử dụng như đạo cụ múa, có thể xoay trên tay hoặc gõ xuống đất để tạo hiệu ứng âm thanh. Việc dùng gậy trong múa giúp phân biệt Saidi với các điệu múa khác trong cùng một buổi biểu diễn múa bụng.

Gậy (Assaya) trong múa Saidi

Gậy — hay còn gọi là assaya trong tiếng Ả Rập — là đạo cụ không thể thiếu trong điệu múa Saidi. Hình ảnh vũ công xoay gậy trên tay, nhún bước theo nhịp trống đã trở thành biểu tượng đặc trưng của điệu múa này. Gậy không chỉ là công cụ biểu diễn mà còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc, bắt nguồn từ môn võ truyền thống Ai Cập cổ Tahtib.

Trong Tahtib, gậy dài và nặng, dùng trong thi đấu hoặc huấn luyện thể lực. Trong khi đó, gậy trong múa Saidi được rút gọn, làm bằng vật liệu nhẹ như tre hoặc nhôm để dễ xoay và kiểm soát. Nhiều gậy biểu diễn được trang trí bằng giấy màu óng ánh, ruy băng, hoặc sơn ánh kim để tăng tính thị giác trên sân khấu.

Một số kiểu dùng gậy phổ biến trong múa Saidi:

• Xoay gậy một tay: gậy được quay liên tục bằng cổ tay phải hoặc trái.
• Gõ gậy xuống sàn: mô phỏng tiếng trống và nhấn nhịp.
• Vắt gậy lên vai: thể hiện phong cách thoải mái và uyển chuyển.
• Trò chơi với gậy: biểu hiện sự tinh nghịch, thường thấy trong múa của nữ giới.

Sự khác biệt giới tính trong sử dụng gậy cũng là một nét độc đáo:

Vị trí của Saidi trong múa bụng hiện đại

Trong múa bụng hiện đại (Raqs Sharqi), Saidi được tách ra như một tiết mục riêng biệt có cấu trúc rõ ràng. Các vũ công thường lựa chọn Saidi như một phần của chương trình biểu diễn đa dạng, giúp khán giả cảm nhận được chiều sâu văn hóa Ai Cập. Nhịp điệu mạnh mẽ, vui tươi, dễ nhận diện khiến Saidi trở thành phần trình diễn được yêu thích tại các liên hoan múa bụng quốc tế.

Các yếu tố nhận biết tiết mục Saidi trong múa bụng hiện đại:

• Sử dụng gậy xoay một tay hoặc hai tay
• Mặc trang phục có tua rua chuyển động theo nhịp
• Nhịp trống đặc trưng (4/4, mô hình D–T–D–D–T)
• Động tác nhún gót liên tục tạo lực bật từ mặt đất

Một số vũ công nổi tiếng đã đưa Saidi lên sân khấu quốc tế:

1. Fifi Abdou – người tiên phong đưa Saidi vào truyền hình Ai Cập.
2. Randa Kamel – nổi bật với kỹ thuật múa gậy nữ quyền mạnh mẽ.
3. Jillina – vũ công Mỹ kết hợp Saidi trong các chương trình như Bellydance Superstars.

Saidi không còn bị giới hạn trong khuôn khổ dân gian truyền thống mà đã trở thành một phần sống động trong nghệ thuật biểu diễn toàn cầu.

Vai trò xã hội và văn hóa

Âm nhạc và múa Saidi không chỉ là nghệ thuật mà còn đóng vai trò xã hội rõ rệt trong đời sống cộng đồng miền Thượng Ai Cập. Trong các dịp đặc biệt như lễ cưới, khai trương, lễ hội tôn giáo, người dân sẽ tổ chức các buổi trình diễn Saidi như một hình thức cầu may, thể hiện lòng hiếu khách và sự đoàn kết.

Ngoài ra, Saidi còn là một hình thức thể hiện bản sắc vùng miền. Người dân miền Nam Ai Cập sử dụng Saidi để khẳng định sự khác biệt với người miền Bắc (Delta) hoặc cư dân đô thị như Cairo. Thông qua âm nhạc và vũ đạo, họ gửi gắm các giá trị như:

• Tự hào dân tộc
• Tôn trọng truyền thống tổ tiên
• Tính cộng đồng và trách nhiệm tập thể

Một số dịp quan trọng gắn với biểu diễn Saidi:

Saidi trong nghiên cứu học thuật và bảo tồn văn hóa

Trong nhiều thập kỷ gần đây, Saidi trở thành chủ đề được quan tâm trong lĩnh vực dân tộc học, âm nhạc học và nghiên cứu văn hóa Ả Rập. Nhiều dự án ghi âm, lưu trữ và phân tích nhạc Saidi được thực hiện bởi các tổ chức văn hóa quốc tế nhằm gìn giữ di sản phi vật thể đang có nguy cơ mai một do đô thị hóa và toàn cầu hóa.

Các tổ chức tiêu biểu góp phần bảo tồn Saidi:

• UNESCO – đưa nhiều yếu tố văn hóa Ai Cập vào danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể.
• Smithsonian Folkways – thu thập và phát hành các bản ghi âm nhạc dân gian Ai Cập từ thế kỷ 20.
• Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ – lưu trữ các bộ sưu tập âm nhạc dân gian Trung Đông.

Việc bảo tồn Saidi không chỉ mang giá trị lịch sử, mà còn giúp thế hệ sau hiểu rõ hơn về nguồn gốc, bản sắc và vai trò văn hóa của khu vực Thượng Ai Cập. Đây cũng là cơ sở để phát triển các chương trình giảng dạy, biểu diễn nghệ thuật truyền thống trong và ngoài nước.

Ảnh hưởng của Saidi trong nghệ thuật đương đại

Với sự bùng nổ của Internet và âm nhạc số, các yếu tố âm nhạc Saidi đã thâm nhập vào nhiều dòng nhạc đương đại như pop, EDM và world music. Các nghệ sĩ trẻ tại Cairo, Luxor và Aswan đã tích hợp giai điệu Saidi vào các bản phối hiện đại nhằm thu hút giới trẻ và tái định nghĩa bản sắc âm nhạc dân tộc.

Một số dự án và nghệ sĩ tiêu biểu:

• Maher Shalaby – nhạc sĩ pha trộn Saidi với nhạc điện tử dân gian.
• “Electro Saidi” – trào lưu kết hợp beat hiện đại với nhịp trống truyền thống.
• Dự án “Sound of Egypt” – chương trình tái dựng nhạc dân gian Ai Cập qua công nghệ âm thanh.

Saidi không còn bị bó buộc trong khuôn khổ truyền thống, mà đã trở thành chất liệu nghệ thuật để thế hệ mới thể hiện sự sáng tạo, gắn kết quá khứ với hiện tại. Điều này cho thấy sức sống bền bỉ và tính thích ứng cao của Saidi trong bối cảnh văn hóa toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng.

Tài liệu tham khảo

• Al Jazeera. (2018). Tahtib: A 3,000-year-old Egyptian martial art.
• Smithsonian Folkways. (n.d.). Rafti Stick Dance Tradition.
• Library of Congress. (n.d.). Egyptian Folk Music Collection.
• SharqiDance. (n.d.). Raqs Assaya - Saidi Dance Style.
• RaqsOnline. (n.d.). Raqs Saidi Overview.
• UNESCO. (n.d.). Intangible Cultural Heritage Lists.
• SoundCloud – Maher Shalaby. Modern Saidi Music.