Pakistan là gì? Các nghiên cứu khoa học về Pakistan

Giới thiệu về Pakistan

Pakistan là một quốc gia nằm ở Nam Á, tiếp giáp với Ấn Độ ở phía đông, Afghanistan và Iran ở phía tây, Trung Quốc ở phía bắc, và biển Ả Rập ở phía nam. Quốc gia này có diện tích khoảng 881.913 km², là nước lớn thứ 33 trên thế giới về diện tích lãnh thổ. Với hơn 240 triệu dân tính đến năm 2023 (Ngân hàng Thế giới), Pakistan đứng thứ năm thế giới về dân số. Đây là quốc gia đông dân thứ hai trong cộng đồng các quốc gia Hồi giáo, chỉ sau Indonesia.

Thủ đô của Pakistan là Islamabad, trung tâm hành chính và chính trị của đất nước, trong khi Karachi là thành phố lớn nhất, đóng vai trò là cảng biển chính và trung tâm kinh tế – tài chính. Ngoài ra, Lahore là một trung tâm văn hóa, nghệ thuật và giáo dục nổi bật. Các thành phố lớn khác bao gồm Faisalabad, Rawalpindi, Multan và Peshawar, mỗi nơi đều có những vai trò riêng trong nền kinh tế và văn hóa xã hội của Pakistan.

Vị trí chiến lược của Pakistan khiến quốc gia này trở thành cầu nối giữa Nam Á, Trung Á và Trung Đông. Pakistan nằm trên tuyến đường thương mại lịch sử Con đường Tơ lụa và hiện nay cũng là điểm trung tâm trong sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc, với dự án Hành lang Kinh tế Trung Quốc – Pakistan (CPEC). Vị trí này mang lại lợi thế kinh tế nhưng đồng thời cũng khiến Pakistan trở thành tâm điểm trong nhiều vấn đề địa chính trị.

Một số đặc điểm nổi bật:

• Dân số lớn, đa dạng sắc tộc và ngôn ngữ.
• Là quốc gia Hồi giáo duy nhất có vũ khí hạt nhân.
• Có địa hình và khí hậu đa dạng từ núi cao đến sa mạc.
• Đóng vai trò quan trọng trong an ninh khu vực Nam Á và Trung Đông.

Lịch sử hình thành

Lãnh thổ của Pakistan ngày nay từng là nơi sản sinh của một trong những nền văn minh cổ đại đầu tiên trên thế giới – nền văn minh lưu vực sông Ấn (Indus Valley Civilization) với các thành phố nổi tiếng như Harappa và Mohenjo-Daro. Khoảng 2500 TCN, đây là trung tâm phát triển nông nghiệp, thương mại và đô thị hóa sớm, để lại nhiều di sản khảo cổ có giá trị.

Sau thời kỳ văn minh sông Ấn, khu vực này đã trải qua sự kiểm soát của nhiều đế chế lớn như Ba Tư, Hy Lạp của Alexander Đại đế, Maurya, Kushan, Gupta, Ả Rập Hồi giáo, đế chế Mughal và sau đó là Đế quốc Anh. Đặc biệt, dưới triều đại Mughal, khu vực Pakistan ngày nay phát triển mạnh mẽ về văn hóa, kiến trúc và nghệ thuật Hồi giáo.

Năm 1858, sau cuộc nổi dậy Sepoy, toàn bộ tiểu lục địa Ấn Độ, bao gồm cả Pakistan ngày nay, trở thành thuộc địa trực tiếp của Đế quốc Anh. Trong thời gian này, phong trào độc lập dân tộc dần hình thành, dẫn đến việc thành lập Liên đoàn Hồi giáo Toàn Ấn năm 1906. Sau Thế chiến II, phong trào độc lập lên cao, dẫn đến sự ra đời của Pakistan vào ngày 14 tháng 8 năm 1947 theo Thuyết Hai Quốc Gia, nhằm tạo ra một quê hương cho người Hồi giáo tách khỏi Ấn Độ đa số theo Hindu giáo.

Bảng mốc lịch sử hình thành Pakistan:

Năm	Sự kiện
2500 TCN	Nền văn minh lưu vực sông Ấn hưng thịnh
1526	Đế chế Mughal thành lập, mở rộng ảnh hưởng Hồi giáo
1858	Khu vực trở thành thuộc địa của Anh
1906	Liên đoàn Hồi giáo Toàn Ấn được thành lập
1947	Pakistan chính thức thành lập, tách khỏi Ấn Độ
1971	Đông Pakistan tách ra, trở thành Bangladesh

Địa lý và khí hậu

Pakistan có địa hình đa dạng, chia thành bốn khu vực chính: dãy núi phía bắc, đồng bằng sông Ấn, cao nguyên Balochistan, và vùng ven biển. Ở phía bắc, Pakistan sở hữu nhiều ngọn núi cao trong dãy Himalaya và Karakoram, bao gồm K2 – ngọn núi cao thứ hai thế giới (8.611 m). Các thung lũng như Hunza và Swat là những địa điểm nổi tiếng về cảnh quan thiên nhiên và tiềm năng du lịch.

Khu vực trung tâm của Pakistan là đồng bằng sông Ấn, nơi tập trung phần lớn dân cư và là trung tâm nông nghiệp. Hệ thống sông Ấn và các phụ lưu cung cấp nguồn nước quan trọng cho tưới tiêu và sản xuất lúa mì, gạo, bông và mía đường. Phía tây nam là cao nguyên Balochistan, khô cằn và thưa thớt dân cư. Dọc bờ biển Ả Rập có thành phố cảng Karachi và Gwadar – nơi đang phát triển thành trung tâm thương mại chiến lược trong khuôn khổ CPEC.

Khí hậu của Pakistan rất đa dạng, trải dài từ cận nhiệt đới khô hạn ở miền nam và miền trung đến ôn đới và băng tuyết ở miền bắc. Mùa gió mùa mang lại lượng mưa lớn cho vùng đồng bằng, trong khi vùng sa mạc như Thar thường xuyên khô hạn. Điều kiện khí hậu này vừa mang lại lợi thế nông nghiệp vừa đặt ra thách thức trong quản lý tài nguyên nước và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Hệ thống chính trị

Pakistan là một nước cộng hòa liên bang hoạt động theo mô hình nghị viện. Hiến pháp năm 1973 là nền tảng pháp lý chính của quốc gia, quy định quyền lực được phân chia giữa Tổng thống, Quốc hội, Chính phủ và hệ thống tư pháp. Tổng thống là nguyên thủ quốc gia, trong khi Thủ tướng là người đứng đầu chính phủ, chịu trách nhiệm điều hành đất nước.

Quốc hội Pakistan bao gồm hai viện: Thượng viện (Senate) và Hạ viện (National Assembly). Các thành viên Hạ viện được bầu thông qua phổ thông đầu phiếu, còn Thượng viện đại diện cho các tỉnh. Cấu trúc chính trị của Pakistan phức tạp do sự cạnh tranh giữa nhiều đảng phái lớn như Đảng Nhân dân Pakistan (PPP), Liên đoàn Hồi giáo Pakistan (PML-N), và Phong trào Công lý Pakistan (PTI).

Quân đội Pakistan cũng đóng vai trò nổi bật trong chính trị, từng nhiều lần nắm quyền điều hành đất nước thông qua các cuộc đảo chính. Ngoài ra, hệ thống tư pháp và Tòa án Tối cao có vai trò quan trọng trong việc giám sát hiến pháp và đảm bảo công bằng pháp lý.

Kinh tế

Kinh tế Pakistan là nền kinh tế hỗn hợp với các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ cùng đóng vai trò quan trọng. Theo IMF, GDP danh nghĩa của Pakistan năm 2022 đạt khoảng 376 tỷ USD, còn theo sức mua tương đương (PPP) đạt khoảng 1,6 nghìn tỷ USD, xếp thứ 24 thế giới. Tuy nhiên, nền kinh tế nước này vẫn gặp nhiều thách thức như nợ công cao, lạm phát và mất cân bằng thương mại.

Nông nghiệp chiếm gần 19% GDP và sử dụng khoảng 38% lực lượng lao động. Các sản phẩm chủ lực bao gồm lúa mì, gạo, bông, mía đường và hoa quả. Đồng bằng sông Ấn là vùng nông nghiệp trọng điểm, nơi hệ thống kênh tưới tiêu lớn nhất thế giới được xây dựng. Ngành dệt may dựa trên nguồn bông nội địa là trụ cột xuất khẩu, chiếm hơn 50% tổng kim ngạch.

Ngành công nghiệp tập trung vào sản xuất dệt may, xi măng, thép, phân bón, và gần đây là công nghệ thông tin. Lĩnh vực dịch vụ, đặc biệt là viễn thông, tài chính và thương mại điện tử, đang phát triển nhanh chóng. Ngoài ra, kiều hối từ cộng đồng người Pakistan ở nước ngoài (đặc biệt là Trung Đông, Bắc Mỹ và châu Âu) đóng góp hàng chục tỷ USD mỗi năm, trở thành nguồn thu ngoại tệ quan trọng.

Một số thách thức lớn đối với kinh tế Pakistan:

• Tăng trưởng dân số nhanh dẫn đến áp lực lớn về việc làm.
• Khủng hoảng năng lượng kéo dài gây ảnh hưởng đến sản xuất công nghiệp.
• Nợ công và thâm hụt thương mại cao.
• Tác động tiêu cực từ biến đổi khí hậu đối với nông nghiệp.

Văn hóa và xã hội

Pakistan là quốc gia đa dạng về sắc tộc và ngôn ngữ. Các nhóm lớn bao gồm Punjabi (khoảng 45%), Pashtun (15%), Sindhi (14%), Saraiki (8%) và Baloch (4%). Ngôn ngữ chính thức là tiếng Urdu, trong khi tiếng Anh được sử dụng rộng rãi trong chính phủ, giáo dục và thương mại. Ngoài ra, mỗi khu vực còn có ngôn ngữ riêng, phản ánh sự đa dạng văn hóa.

Hồi giáo là tôn giáo chính, chiếm khoảng 96% dân số, trong đó phần lớn là Hồi giáo Sunni, còn lại là Hồi giáo Shia và các nhóm thiểu số tôn giáo khác như Kitô giáo, Hindu giáo và Ahmadiyya. Tôn giáo đóng vai trò quan trọng trong đời sống chính trị, xã hội và pháp lý của Pakistan.

Văn hóa Pakistan chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ truyền thống Hồi giáo, kết hợp với di sản Ấn Độ, Ba Tư và Trung Á. Văn học Urdu, âm nhạc Qawwali, nghệ thuật Kalash và kiến trúc Mughal (ví dụ: Thánh đường Badshahi ở Lahore) là những biểu tượng văn hóa nổi bật. Trong thể thao, cricket là môn thể thao quốc gia và là niềm đam mê lớn của người dân. Bóng đá, khúc côn cầu trên cỏ và squash cũng rất phổ biến.

Khoa học và công nghệ

Pakistan đã đạt nhiều thành tựu trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, đặc biệt là trong chương trình hạt nhân và vũ khí. Năm 1998, Pakistan trở thành quốc gia Hồi giáo đầu tiên thử nghiệm vũ khí hạt nhân, khẳng định vị thế chiến lược trong khu vực. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Pakistan (PAEC) và Ủy ban Khoa học và Công nghệ Pakistan (PCST) là những tổ chức chủ lực trong lĩnh vực này.

Trong lĩnh vực không gian, Ủy ban Nghiên cứu Vũ trụ và Khí quyển Pakistan (SUPARCO) đã phóng nhiều vệ tinh quan sát Trái Đất và viễn thông, hợp tác chặt chẽ với Trung Quốc. Công nghệ thông tin cũng là một lĩnh vực đang phát triển nhanh chóng, với sự gia tăng của các công ty khởi nghiệp và xuất khẩu dịch vụ IT.

Các trường đại học và viện nghiên cứu lớn như Đại học Quaid-i-Azam, Đại học Punjab và Viện Kỹ thuật Công nghệ Quốc gia (NUST) đóng vai trò trung tâm trong đào tạo nguồn nhân lực và nghiên cứu khoa học. Nhiều nhà khoa học Pakistan, như giáo sư Abdus Salam – người đoạt giải Nobel Vật lý năm 1979, đã có đóng góp quan trọng cho khoa học toàn cầu.

Quan hệ quốc tế

Pakistan là thành viên của nhiều tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc, Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC), Hiệp hội Hợp tác Khu vực Nam Á (SAARC), và Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Chính sách đối ngoại của Pakistan tập trung vào việc duy trì quan hệ với Trung Quốc, Mỹ, Ả Rập Xê Út và các quốc gia Hồi giáo khác.

Quan hệ với Ấn Độ là một trong những vấn đề nổi bật và phức tạp nhất, chủ yếu liên quan đến tranh chấp lãnh thổ Kashmir. Mặc dù đã có một số nỗ lực hòa bình, nhưng tình hình thường xuyên căng thẳng và dẫn đến xung đột vũ trang. Ngược lại, Pakistan và Trung Quốc có mối quan hệ chiến lược sâu rộng, đặc biệt thông qua Hành lang Kinh tế Trung Quốc – Pakistan (CPEC), một phần trong sáng kiến Vành đai và Con đường.

Pakistan cũng duy trì quan hệ an ninh – quốc phòng với Mỹ, nhưng mối quan hệ này thường xuyên biến động tùy theo tình hình khu vực, đặc biệt là liên quan đến Afghanistan và chống khủng bố. Ngoài ra, Pakistan có vai trò quan trọng trong các vấn đề khu vực Trung Đông và Nam Á nhờ vị trí chiến lược và năng lực quân sự.

Vấn đề môi trường và phát triển bền vững

Pakistan phải đối mặt với nhiều thách thức môi trường lớn, trong đó biến đổi khí hậu là mối đe dọa hàng đầu. Quốc gia này thường xuyên hứng chịu các thảm họa thiên nhiên như lũ lụt, hạn hán và sóng nhiệt. Trận lũ lụt năm 2022 được xem là một trong những thảm họa nghiêm trọng nhất, khiến hàng triệu người mất nhà cửa và gây thiệt hại hàng chục tỷ USD.

Vấn đề khan hiếm nước cũng rất nghiêm trọng do sự phụ thuộc lớn vào hệ thống sông Ấn và mực nước ngầm suy giảm. Ô nhiễm không khí ở các thành phố lớn như Lahore và Karachi thường xuyên vượt ngưỡng an toàn, gây ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

Để đối phó, chính phủ Pakistan đã triển khai các chương trình phát triển bền vững với sự hỗ trợ từ Liên Hợp Quốc và Ngân hàng Thế giới, tập trung vào quản lý tài nguyên nước, năng lượng tái tạo và giảm phát thải. Pakistan cũng đã ký kết và cam kết thực hiện Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu.

Kết luận

Pakistan là một quốc gia có vị trí chiến lược, lịch sử lâu đời và văn hóa đa dạng. Với dân số lớn, tiềm năng kinh tế và vai trò địa chính trị, quốc gia này tiếp tục là một trong những trung tâm quan trọng của Nam Á và thế giới Hồi giáo. Tuy nhiên, Pakistan cũng đối mặt với nhiều thách thức về chính trị, kinh tế, an ninh và môi trường. Sự phát triển bền vững và ổn định lâu dài của Pakistan phụ thuộc vào khả năng cải cách chính sách, quản lý tài nguyên và duy trì quan hệ quốc tế cân bằng.

Tài liệu tham khảo

1. World Bank. Country Data: Pakistan. Retrieved from worldbank.org.
2. International Monetary Fund (IMF). World Economic Outlook. Retrieved from imf.org.
3. United Nations Data. Pakistan. Retrieved from un.org.
4. NASA Earth Observatory. Indus River Basin. Retrieved from nasa.gov.
5. China-Pakistan Economic Corridor (CPEC). Retrieved from cpec.gov.pk.
6. United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC). The Paris Agreement. Retrieved from unfccc.int.