Career orientation là gì? Các công bố khoa học về Career orientation

Career orientation là gì?

Career orientation (định hướng nghề nghiệp) là quá trình nhận thức, khám phá, lập kế hoạch và điều chỉnh mục tiêu nghề nghiệp của một cá nhân nhằm phù hợp với năng lực, sở thích, giá trị cá nhân và điều kiện thị trường lao động. Đây không chỉ là hoạt động nhất thời trong giai đoạn học sinh, sinh viên mà là một quá trình liên tục và có hệ thống trong suốt cuộc đời làm việc.

Career orientation bao gồm việc tìm hiểu bản thân, phân tích các lựa chọn nghề nghiệp, tiếp cận thông tin thị trường việc làm, phát triển kỹ năng và thiết lập lộ trình học tập – làm việc hợp lý. Nó giúp người học hoặc người lao động đưa ra quyết định nghề nghiệp đúng đắn, nâng cao khả năng cạnh tranh và đạt được sự phát triển bền vững trong sự nghiệp.

Tại sao định hướng nghề nghiệp lại quan trọng?

Trong bối cảnh thị trường lao động thay đổi nhanh chóng do tác động của công nghệ, toàn cầu hóa và biến đổi xã hội, việc xác định đúng hướng đi nghề nghiệp là yếu tố sống còn để tồn tại và phát triển:

• Giảm rủi ro chọn sai nghề: Nhiều sinh viên tốt nghiệp làm trái ngành hoặc bỏ dở giữa chừng vì thiếu định hướng ngay từ đầu.
• Tối ưu hóa thời gian và chi phí: Học đúng ngành, đúng kỹ năng giúp tiết kiệm nguồn lực và sớm tham gia thị trường lao động hiệu quả.
• Tăng sự tự tin và động lực: Khi cá nhân có mục tiêu rõ ràng, họ chủ động học hỏi, phát triển và đương đầu với thử thách.
• Phù hợp với xu thế nghề nghiệp tương lai: Định hướng giúp cá nhân nắm bắt được những kỹ năng mới, ngành nghề mới và chủ động thích nghi.

Xem thêm tại: OECD – Career Guidance for Adults

Các yếu tố ảnh hưởng đến định hướng nghề nghiệp

Việc lựa chọn nghề nghiệp không đơn thuần là quyết định cá nhân mà bị chi phối bởi nhiều yếu tố khác nhau:

• Bản thân: Năng lực học tập, kỹ năng mềm, sở thích, niềm tin, giá trị sống, tính cách.
• Gia đình: Kỳ vọng của cha mẹ, điều kiện kinh tế, truyền thống nghề nghiệp.
• Nhà trường: Nội dung giảng dạy, chương trình hướng nghiệp, vai trò của giáo viên.
• Xã hội: Xu hướng việc làm, nhu cầu lao động, mức lương, điều kiện lao động và cơ hội thăng tiến.
• Công nghệ: Tác động của tự động hóa, trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số đến cấu trúc nghề nghiệp.

Các bước trong quá trình career orientation

Một lộ trình định hướng nghề nghiệp hiệu quả thường bao gồm các giai đoạn sau:

1. Tự đánh giá

Phân tích năng lực, sở thích, giá trị cá nhân và ưu tiên nghề nghiệp. Các công cụ hỗ trợ:

• Trắc nghiệm MBTI (loại tính cách)
• Trắc nghiệm Holland (sở thích nghề nghiệp RIASEC)
• DISC (phân tích hành vi)
• StrengthsFinder (điểm mạnh cá nhân)

2. Khám phá nghề nghiệp

Tìm hiểu thông tin về các ngành nghề phù hợp với hồ sơ cá nhân thông qua:

• Website thông tin nghề nghiệp (VD: My Next Move)
• Hội chợ việc làm, tọa đàm nghề nghiệp
• Thực tập, trải nghiệm, làm thêm, phỏng vấn người trong ngành

3. Xây dựng lộ trình

Lập kế hoạch học tập, lựa chọn ngành học, trường học và kỹ năng cần phát triển. Cần xác định rõ:

• Mục tiêu ngắn hạn (1–2 năm): kỹ năng cơ bản, ngành học phù hợp
• Mục tiêu trung hạn (3–5 năm): vị trí nghề nghiệp cụ thể, chứng chỉ chuyên môn
• Mục tiêu dài hạn (>5 năm): vai trò lãnh đạo, phát triển chuyên sâu hoặc chuyển hướng

4. Đánh giá và điều chỉnh

Định kỳ xem xét lại lộ trình đã đặt ra, dựa trên những thay đổi về năng lực cá nhân, điều kiện gia đình, xu hướng nghề nghiệp và mục tiêu cuộc sống.

Các mô hình định hướng nghề nghiệp phổ biến

1. Mô hình GROW (Goal – Reality – Options – Will)

Được ứng dụng nhiều trong coaching cá nhân và doanh nghiệp, giúp xác định mục tiêu nghề nghiệp rõ ràng và cách thực hiện hiệu quả.

2. Mô hình DOTS (Decision-making Learning Model)

• Self-awareness: Hiểu bản thân là ai, điểm mạnh – yếu, mục tiêu sống.
• Opportunity awareness: Nhận biết cơ hội và thách thức nghề nghiệp.
• Decision-making: Học cách ra quyết định hợp lý, dựa trên dữ liệu.
• Transition learning: Biết cách chuyển đổi nghề nghiệp, thích nghi linh hoạt.

3. Lý thuyết Holland – RIASEC

Phân loại người lao động và nghề nghiệp thành 6 nhóm: Realistic, Investigative, Artistic, Social, Enterprising và Conventional. Phù hợp với lựa chọn nghề theo tính cách cá nhân.

Làm bài kiểm tra Holland online miễn phí: LetQA – Holland Career Test

4. Xác định tính cách nghề nghiệp MBTI

Phân loại 16 nhóm tính cách khác nhau dựa trên bốn khía cạnh: Hướng nội/Hướng ngoại, Cảm nhận/Trực giác, Suy nghĩ/Cảm xúc, và Đánh giá/Linh hoạt

Làm bài kiểm tra MBTI online: LetQA - MBTI Test

Vai trò của giáo dục và tư vấn nghề nghiệp

Việc định hướng nghề nghiệp hiệu quả cần sự phối hợp của nhiều chủ thể:

1. Nhà trường

• Tích hợp giáo dục hướng nghiệp vào chương trình giảng dạy.
• Tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tế, tham quan doanh nghiệp, hướng dẫn viết CV, mô phỏng phỏng vấn.
• Phối hợp với doanh nghiệp và cựu sinh viên để cung cấp góc nhìn thực tiễn.

2. Phụ huynh

• Lắng nghe mong muốn của con thay vì áp đặt nghề nghiệp theo ý mình.
• Cung cấp thông tin thực tế về nghề nghiệp, hỗ trợ tài chính và tâm lý.

3. Cố vấn nghề nghiệp

Đóng vai trò hướng dẫn quy trình, phân tích dữ liệu cá nhân, đưa ra khuyến nghị khách quan và kết nối với cơ hội nghề nghiệp cụ thể.

Career orientation trong thời đại số và chuyển đổi nghề nghiệp

Với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, tự động hóa và kinh tế số, khái niệm “nghề nghiệp ổn định suốt đời” dần trở nên lỗi thời. Thay vào đó là sự chuyển đổi nghề linh hoạt và liên tục học hỏi suốt đời.

• Người lao động cần làm chủ kỹ năng học tập nhanh, thích nghi nhanh và tư duy hệ thống.
• Career orientation không chỉ là chọn ngành mà còn là xây dựng lộ trình phát triển kỹ năng theo chiều sâu và chiều rộng.
• Vai trò của các nền tảng học tập mở (Coursera, edX, Udemy...) và cộng đồng nghề nghiệp trực tuyến ngày càng lớn.

Xem báo cáo nghề nghiệp tương lai: World Economic Forum – Future of Jobs Report 2023

Các kỹ năng cần thiết để thích ứng nghề nghiệp

Theo các chuyên gia nhân sự, các kỹ năng sau đây là nền tảng để thích nghi tốt với thị trường lao động tương lai:

• Kỹ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề
• Kỹ năng giao tiếp và hợp tác
• Kỹ năng học tập chủ động và làm việc độc lập
• Kỹ năng công nghệ (digital literacy)
• Kỹ năng quản trị thời gian và cảm xúc

Kết luận

Career orientation không phải là quyết định đơn lẻ mà là một hành trình liên tục, cần sự chủ động, hỗ trợ và điều chỉnh linh hoạt. Trong thế giới nghề nghiệp đang thay đổi nhanh chóng, việc định hướng đúng không chỉ giúp cá nhân thành công mà còn góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội. Mỗi người cần đầu tư thời gian, công sức và chiến lược phù hợp để xác định con đường sự nghiệp hiệu quả, bền vững và có ý nghĩa.