Xelox là gì? Các nghiên cứu khoa học về Xelox

Xelox là gì?

Xelox là tên viết tắt của một phác đồ hóa trị kết hợp hai loại thuốc là Capecitabine (tên thương mại: Xeloda) và Oxaliplatin, được sử dụng phổ biến trong điều trị ung thư, đặc biệt là ung thư đại trực tràng giai đoạn tiến triển hoặc đã di căn. Tên gọi “XELOX” là sự kết hợp giữa “XELO” từ Xeloda (Capecitabine) và “OX” từ Oxaliplatin.

Phác đồ Xelox được phát triển nhằm thay thế cho các phác đồ truyền thống như FOLFOX, vốn đòi hỏi bệnh nhân phải truyền tĩnh mạch kéo dài. Với Capecitabine được dùng đường uống, Xelox mang lại sự thuận tiện hơn trong điều trị, đặc biệt ở nhóm bệnh nhân ngoại trú. Hiệu quả của Xelox đã được chứng minh qua nhiều thử nghiệm lâm sàng, được khuyến nghị bởi các tổ chức y tế uy tín như NCCN, ESMO.

Thành phần của phác đồ Xelox

1. Capecitabine (Xeloda)

Capecitabine là một tiền chất không hoạt động, khi vào cơ thể sẽ được chuyển hóa thành 5-fluorouracil (5-FU), một chất chống chuyển hóa có tác dụng ức chế tổng hợp DNA trong tế bào ung thư. So với 5-FU truyền tĩnh mạch, Capecitabine được sử dụng bằng đường uống, hấp thu qua ruột và được kích hoạt chọn lọc trong khối u nhờ enzym thymidine phosphorylase, làm tăng hiệu quả và giảm độc tính toàn thân.

2. Oxaliplatin

Oxaliplatin là một dẫn xuất của platinum, hoạt động bằng cách tạo liên kết chéo trong chuỗi DNA, gây đứt gãy và ngăn chặn quá trình nhân đôi tế bào. Thuốc này được truyền tĩnh mạch và có hiệu quả cao đối với các tế bào ung thư ruột già. Oxaliplatin có thể gây độc tính thần kinh đặc trưng, thường biểu hiện bằng tê bì đầu ngón tay, chân hoặc quanh miệng, đặc biệt khi tiếp xúc lạnh.

Chi tiết về dược lý và cơ chế của hai thuốc có thể xem tại: Cancer Research UK – Capecitabine và DrugBank – Oxaliplatin.

Phác đồ điều trị Xelox

Phác đồ Xelox thường được áp dụng theo chu kỳ 3 tuần (21 ngày). Mỗi chu kỳ bao gồm:

• Ngày 1: Truyền Oxaliplatin tĩnh mạch liều 130 mg/m² trong khoảng 2 giờ.
• Ngày 1 đến 14: Uống Capecitabine hai lần mỗi ngày, liều thường là 1000–1250 mg/m²/lần, uống sau bữa ăn.
• Ngày 15 đến 21: Ngừng thuốc để cơ thể nghỉ và phục hồi.

Tổng số chu kỳ thường là 6–8 (trong điều trị bổ trợ) hoặc kéo dài tùy theo đáp ứng (trong điều trị ung thư di căn). Bác sĩ có thể điều chỉnh liều dựa trên phản ứng và khả năng dung nạp của người bệnh.

Chỉ định sử dụng Xelox

Xelox được sử dụng trong nhiều tình huống điều trị ung thư đại trực tràng và một số loại ung thư khác:

• Điều trị bổ trợ: Sau phẫu thuật cắt bỏ khối u đại trực tràng giai đoạn III nhằm giảm nguy cơ tái phát.
• Điều trị ung thư di căn: Trong ung thư đại trực tràng giai đoạn IV, Xelox có thể kết hợp với các thuốc khác như Bevacizumab hoặc Cetuximab.
• Ung thư dạ dày, ung thư thực quản: Trong một số trường hợp, Xelox được chỉ định kết hợp theo các phác đồ cụ thể, đặc biệt nếu có đột biến nhắm trúng đích.

Chi tiết phác đồ và liều lượng theo từng loại ung thư có thể tham khảo tại: NCCN Clinical Practice Guidelines.

Cơ chế tác động của Xelox

Phác đồ Xelox kết hợp hai cơ chế tiêu diệt tế bào ung thư:

• Capecitabine → 5-FU: ức chế enzym thymidylate synthase, cản trở tổng hợp DNA, RNA → làm ngưng chu trình tế bào.
• Oxaliplatin: tạo cầu nối chéo giữa các sợi DNA → gây tổn thương và chết tế bào ung thư.

Sự phối hợp này tạo ra tác động hiệp đồng mạnh, hiệu quả trong việc ngăn chặn sự phát triển và di căn của tế bào ung thư.

Tác dụng phụ thường gặp

1. Tác dụng phụ trên đường tiêu hóa

• Buồn nôn, nôn mửa
• Tiêu chảy hoặc táo bón
• Viêm niêm mạc miệng, loét miệng

2. Độc tính thần kinh

• Tê bì, mất cảm giác đầu ngón tay, chân
• Nhạy cảm với lạnh – triệu chứng đặc trưng của Oxaliplatin

3. Hội chứng tay – chân

Da đỏ, khô, rát, bong tróc ở lòng bàn tay và chân, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày. Đây là tác dụng phụ liên quan đến Capecitabine.

4. Rối loạn huyết học

• Giảm bạch cầu → dễ nhiễm trùng
• Giảm tiểu cầu → nguy cơ chảy máu
• Thiếu máu → mệt mỏi kéo dài

5. Các tác dụng phụ khác

• Rối loạn men gan
• Chán ăn, sút cân
• Rụng tóc mức độ nhẹ

Người bệnh cần được theo dõi định kỳ công thức máu, chức năng gan thận và chỉ số sinh hóa. Tùy theo mức độ độc tính, bác sĩ sẽ điều chỉnh liều hoặc tạm ngưng điều trị.

Lợi ích và hạn chế của Xelox

Lợi ích

• Hiệu quả điều trị tương đương hoặc tốt hơn FOLFOX trong nhiều trường hợp.
• Ít phụ thuộc vào truyền tĩnh mạch kéo dài, thuận tiện điều trị ngoại trú.
• Tiết kiệm thời gian, chi phí chăm sóc sức khỏe dài hạn.

Hạn chế

• Capecitabine đường uống đòi hỏi tuân thủ nghiêm ngặt của người bệnh.
• Tác dụng phụ ở hệ tiêu hóa và da có thể gây khó chịu kéo dài.
• Cần đánh giá kỹ chức năng gan, thận trước và trong quá trình điều trị.

So sánh Xelox với FOLFOX

Lưu ý khi dùng phác đồ Xelox

• Tuân thủ đúng liều và lịch trình điều trị được chỉ định.
• Tránh tiếp xúc lạnh trong 5–7 ngày sau truyền Oxaliplatin.
• Không uống Capecitabine lúc đói để giảm nguy cơ kích ứng dạ dày.
• Báo ngay cho bác sĩ nếu có dấu hiệu sốt, tiêu chảy nặng, đau miệng, sụt cân nhanh hoặc chảy máu bất thường.

Kết luận

Phác đồ hóa trị Xelox là một lựa chọn điều trị hiệu quả và tiện lợi cho bệnh nhân ung thư đại trực tràng và một số ung thư khác. Với ưu điểm lớn về tính linh hoạt và khả năng dùng ngoại trú, Xelox giúp người bệnh duy trì chất lượng sống trong quá trình điều trị. Tuy nhiên, do có thể gây ra nhiều tác dụng phụ, việc theo dõi y tế chặt chẽ và tuân thủ hướng dẫn điều trị là điều bắt buộc để đảm bảo hiệu quả tối đa và hạn chế biến chứng không mong muốn.