Vương quốc anh là gì? Các nghiên cứu khoa học về Vương quốc anh

Định nghĩa Vương quốc Anh

Vương quốc Anh, tên đầy đủ là United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland (UK), là một quốc gia có chủ quyền bao gồm bốn thành phần chính: Anh (England), Scotland, Wales (cùng hợp thành đảo Great Britain), và Bắc Ireland (Northern Ireland). Đây là một quốc gia đơn nhất nhưng có hệ thống phân quyền đặc biệt, cho phép mỗi vùng có quyền lập pháp hoặc hành pháp riêng trong một số lĩnh vực.

Vương quốc Anh hoạt động dưới thể chế quân chủ lập hiến kết hợp dân chủ nghị viện. Người đứng đầu nhà nước là quân vương (hiện tại là Vua Charles III), trong khi quyền điều hành thuộc về Thủ tướng và nội các được bầu thông qua Quốc hội. Thủ đô của UK là London, một trung tâm toàn cầu về tài chính, chính trị và văn hóa.

UK là thành viên sáng lập của nhiều tổ chức quốc tế quan trọng như Liên Hợp Quốc, Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), Nhóm G7 và OECD. Sau khi rời khỏi Liên minh châu Âu (EU) vào năm 2020 theo tiến trình Brexit, UK đã xây dựng chiến lược toàn cầu mới, tập trung vào thương mại độc lập và ảnh hưởng chính trị trên phạm vi quốc tế.

Cấu trúc chính trị và thể chế

Chính trị Vương quốc Anh được vận hành theo mô hình quân chủ lập hiến – trong đó quyền lực thực tế không nằm ở quân vương mà ở Quốc hội và chính phủ được bầu. Quốc hội UK có hai viện: Hạ viện (House of Commons) với các nghị sĩ được bầu trực tiếp và Thượng viện (House of Lords) gồm các thành viên được bổ nhiệm hoặc kế thừa.

Thủ tướng là người lãnh đạo chính phủ và thường là lãnh đạo đảng chính trị nắm đa số tại Hạ viện. Quân vương, với vai trò biểu tượng quốc gia, thực hiện các nghi lễ nhà nước và ký ban hành luật đã được Quốc hội thông qua. Các vị trí như Bộ trưởng Ngoại giao, Bộ trưởng Quốc phòng, Bộ trưởng Tài chính điều hành các lĩnh vực trọng yếu.

Mô hình phân quyền tại UK là đặc trưng so với các quốc gia đơn nhất khác. Cụ thể:

• Scotland có Quốc hội riêng và quyền lập pháp trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục, môi trường.
• Wales có Quốc hội (Senedd) với quyền hạn hạn chế hơn so với Scotland.
• Bắc Ireland có Quốc hội riêng nhưng thường xuyên bị đình chỉ do bất đồng chính trị.

Chính phủ trung ương tại London kiểm soát các vấn đề quốc phòng, đối ngoại, nhập cư và chính sách tài khóa tổng thể.

Địa lý và phân vùng hành chính

Vương quốc Anh nằm ở Tây Bắc châu Âu, bao gồm phần lớn đảo Great Britain và phần phía bắc đảo Ireland. Tổng diện tích đất liền khoảng 243,000 km², biên giới duy nhất trên đất liền là với Cộng hòa Ireland. Ngoài ra, UK còn kiểm soát 14 lãnh thổ hải ngoại như Gibraltar, Falkland Islands và Bermuda.

Các phân vùng hành chính tại UK mang tính đa tầng, linh hoạt theo từng thành phần cấu thành. Ví dụ:

Vùng	Phân chia hành chính	Cơ quan quản lý
England	9 vùng lớn (regions) và các quận, thành phố	Chính phủ trung ương, Hội đồng địa phương
Scotland	32 đơn vị hội đồng	Chính phủ Scotland
Wales	22 hội đồng địa phương	Chính phủ Wales
Northern Ireland	11 hội đồng	Chính phủ Bắc Ireland

Địa hình UK chủ yếu là đồi núi ở phía bắc và tây (Scotland, Wales), đồng bằng ở phía nam và đông (England). Khí hậu ôn đới hải dương với lượng mưa phân bố quanh năm, tạo điều kiện thuận lợi cho nông nghiệp và định cư lâu dài.

Lịch sử hình thành Vương quốc Anh

UK là kết quả của quá trình hợp nhất chính trị kéo dài hàng thế kỷ. Năm 1707, Hiệp ước Liên minh giữa Vương quốc Anh và Vương quốc Scotland đã hình thành nên Vương quốc Liên hiệp Anh (Kingdom of Great Britain). Đến năm 1801, Ireland được sáp nhập thông qua Đạo luật Liên minh, tạo thành United Kingdom of Great Britain and Ireland.

Tuy nhiên, sau cuộc chiến giành độc lập và thành lập Nhà nước Tự do Ireland vào năm 1922, phần lớn Ireland rút khỏi liên minh, chỉ còn lại Bắc Ireland tiếp tục là một phần của UK – từ đó hình thành tên gọi hiện tại là United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland.

Trong thế kỷ 18 đến 20, UK trở thành trung tâm công nghiệp hóa và sở hữu một trong những đế quốc lớn nhất lịch sử. Sức mạnh hải quân, mạng lưới thuộc địa và sự lan tỏa của ngôn ngữ Anh giúp UK định hình nền chính trị – kinh tế – văn hóa toàn cầu.

Những cột mốc quan trọng:

• 1707 – Hiệp ước Liên minh với Scotland
• 1801 – Hợp nhất với Ireland
• 1922 – Ireland tách khỏi UK, Bắc Ireland ở lại
• 1945–1960s – Giải thể đế quốc, chuyển sang Khối Thịnh vượng chung
• 2016 – Trưng cầu dân ý Brexit
• 2020 – UK chính thức rời EU

Kinh tế Vương quốc Anh

Vương quốc Anh là nền kinh tế lớn thứ sáu thế giới tính theo GDP danh nghĩa và đứng thứ chín theo sức mua tương đương (PPP). Mô hình kinh tế chủ yếu dựa vào dịch vụ, chiếm hơn 80% tổng sản phẩm quốc nội, trong đó nổi bật là tài chính, bảo hiểm, bất động sản và dịch vụ chuyên môn. London là một trong ba trung tâm tài chính toàn cầu hàng đầu, cùng với New York và Hong Kong.

Ngành công nghiệp sản xuất tại UK chiếm khoảng 10% GDP, tập trung vào công nghệ cao, năng lượng hạt nhân, hàng không – quốc phòng và dược phẩm. Một số tập đoàn lớn như Rolls-Royce, BAE Systems và GlaxoSmithKline đóng vai trò chủ chốt. Khu vực năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió ngoài khơi, đang phát triển nhanh chóng và đưa UK trở thành quốc gia dẫn đầu châu Âu trong lĩnh vực này.

Sau khi rời EU, chính phủ UK tập trung ký kết các hiệp định thương mại mới như với Nhật Bản, Úc và tham gia CPTPP. Tuy nhiên, nền kinh tế đối mặt với nhiều thách thức sau Brexit như gián đoạn chuỗi cung ứng, giảm lao động nhập cư và biến động tỷ giá.

Dữ liệu kinh tế được cập nhật bởi Office for National Statistics (ONS), trong đó các chỉ số vĩ mô như GDP, tỷ lệ thất nghiệp và lạm phát được theo dõi hàng quý.

Hệ thống pháp luật và luật hiến pháp

Vương quốc Anh không có một bản hiến pháp thành văn thống nhất mà hoạt động dựa trên hệ thống “hiến pháp bất thành văn” (unwritten constitution). Nền tảng pháp lý bao gồm: luật thành văn (statute law), án lệ (common law), tập tục hiến pháp và các công ước chính trị. Hệ thống này cho phép linh hoạt cao nhưng cũng gây tranh cãi về giới hạn quyền lực.

Các vùng trong UK có hệ thống pháp lý độc lập:

• England & Wales: Áp dụng hoàn toàn common law, dựa vào tiền lệ tư pháp.
• Scotland: Kết hợp giữa luật dân sự La Mã và common law, có luật hình sự và dân sự riêng.
• Northern Ireland: Tương đồng với England & Wales nhưng có khác biệt nhất định trong tổ chức tòa án.

Hệ thống tư pháp tại UK bao gồm Tòa án Tối cao (Supreme Court) – cơ quan phán quyết cao nhất, được thành lập năm 2009, thay thế vai trò pháp lý của House of Lords. Các cơ quan hành pháp không được can thiệp vào hệ thống tòa án, đảm bảo nguyên tắc tam quyền phân lập.

Giáo dục và nghiên cứu khoa học

UK sở hữu một trong những hệ thống giáo dục phát triển nhất toàn cầu, với các trường đại học nằm trong nhóm dẫn đầu thế giới như University of Oxford, University of Cambridge, Imperial College London và LSE. Giáo dục phổ thông tại UK được phân cấp cho các vùng, mỗi nơi có chương trình riêng biệt (như chương trình quốc gia tại Anh, và Curriculum for Excellence tại Scotland).

Về nghiên cứu, Vương quốc Anh dẫn đầu về xuất bản học thuật và đổi mới khoa học. Các lĩnh vực thế mạnh gồm: khoa học đời sống, y học, trí tuệ nhân tạo, công nghệ lượng tử và khoa học vật liệu. Quỹ UK Research and Innovation (UKRI) là cơ quan cấp vốn nghiên cứu quốc gia, điều phối hoạt động giữa các hội đồng nghiên cứu chuyên ngành.

UK cũng là thành viên tích cực trong các chương trình nghiên cứu quốc tế như Horizon Europe và ITER. Hệ thống học bổng như Chevening và Rhodes thu hút sinh viên toàn cầu theo học tại UK, góp phần tăng cường ảnh hưởng học thuật quốc tế.

Dân số và cấu trúc xã hội

Tính đến năm 2024, dân số UK đạt khoảng 67 triệu người. England chiếm gần 84% dân số, tiếp theo là Scotland, Wales và Bắc Ireland. Xã hội UK có mức đô thị hóa cao với hơn 83% dân số sống tại các khu vực thành thị, tập trung quanh London, Manchester, Birmingham, Glasgow và Belfast.

Cấu trúc xã hội Anh phản ánh sự đa dạng văn hóa và dân tộc, với cộng đồng nhập cư lớn từ Ấn Độ, Pakistan, Nigeria, Ba Lan và các nước Caribbean. Hệ thống phúc lợi xã hội được thiết kế để hỗ trợ các nhóm dễ bị tổn thương, bao gồm bảo hiểm y tế công cộng (NHS), trợ cấp việc làm và giáo dục miễn phí đến cấp hai.

Ngôn ngữ chính là tiếng Anh. Tuy nhiên, một số ngôn ngữ địa phương như tiếng Welsh, tiếng Gaelic Scotland và tiếng Ireland cũng được sử dụng tại các vùng tương ứng. Các chính sách đa ngôn ngữ được chính phủ hỗ trợ để duy trì bản sắc vùng miền.

Chính sách đối ngoại và quốc phòng

Vương quốc Anh duy trì vai trò lớn trên trường quốc tế nhờ lịch sử đế quốc và vị thế cường quốc hạt nhân. Là thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, UK tham gia tích cực vào các hoạt động gìn giữ hòa bình, viện trợ nhân đạo và hợp tác quân sự.

Chính sách “Global Britain” được khởi xướng hậu Brexit nhằm định hình lại chiến lược đối ngoại, tăng cường quan hệ với các khu vực ngoài châu Âu như Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, châu Phi và Bắc Mỹ. UK cũng là một trong những quốc gia đầu tiên viện trợ quân sự cho Ukraine sau khi Nga xâm lược vào năm 2022.

Lực lượng vũ trang UK gồm ba nhánh: Lục quân, Hải quân Hoàng gia và Không quân Hoàng gia. Ngoài ra, chương trình răn đe hạt nhân được duy trì thông qua hệ thống tên lửa Trident triển khai trên tàu ngầm lớp Vanguard. UK là một trong số ít quốc gia có năng lực triển khai quân đội toàn cầu.

Tài liệu tham khảo

1. UK Government. (n.d.). Foreign, Commonwealth & Development Office
2. Office for National Statistics. (n.d.). https://www.ons.gov.uk
3. UK Research and Innovation. (n.d.). https://www.ukri.org
4. The Royal Family. (n.d.). https://www.royal.uk
5. UK Parliament. (n.d.). https://www.parliament.uk
6. OECD. (n.d.). https://www.oecd.org/unitedkingdom/
7. NATO. (n.d.). United Kingdom’s Profile. https://www.nato.int