Eo biển đài loan là gì? Một số thông tin về Eo biển này

Định nghĩa và vị trí địa lý của eo biển Đài Loan

Eo biển Đài Loan là một vùng nước hẹp nằm giữa bờ biển đông nam của Trung Quốc đại lục và đảo Đài Loan. Đây là một trong những eo biển chiến lược nhất của khu vực châu Á – Thái Bình Dương, nối liền hai vùng biển lớn là Biển Đông và Biển Hoa Đông. Về mặt tọa độ, eo biển này trải dài từ khoảng 23° đến 26° vĩ độ bắc và từ 118° đến 122° kinh độ đông.

Chiều rộng trung bình của eo biển Đài Loan vào khoảng 180 km, trong khi điểm hẹp nhất chỉ khoảng 130 km – đủ gần để tạo ra mối quan ngại chiến lược về khả năng triển khai quân sự hoặc kiểm soát hàng hải từ cả hai bờ. Độ sâu trung bình dao động từ 60 đến 70 mét, với một số khu vực sâu hơn ở gần trung tâm và nông hơn ở gần bờ.

Nằm trên thềm lục địa châu Á, eo biển này bao quanh nhiều đảo nhỏ chiến lược, bao gồm quần đảo Bành Hồ (Penghu), Kim Môn (Kinmen), và Mã Tổ (Matsu). Các đảo này hiện được quản lý bởi chính quyền Đài Loan và nằm trong vùng tranh chấp địa chính trị tiềm tàng. Với vị trí địa lý như vậy, eo biển Đài Loan là một nút giao thương quan trọng và cũng là điểm nóng về quân sự, chính trị quốc tế.

Đặc điểm môi trường và sinh thái

Hệ sinh thái của eo biển Đài Loan rất phong phú, với sự hiện diện của nhiều loài sinh vật biển có giá trị kinh tế và sinh học. Khu vực này chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của các dòng hải lưu chính như dòng Kuroshio ở phía đông nam và các dòng phụ từ Biển Đông đổ vào, tạo ra một vùng nước biển có đặc tính nhiệt – muối biến đổi theo mùa.

Chế độ gió mùa Đông Á ảnh hưởng rõ rệt đến nhiệt độ và dòng chảy trong eo biển. Vào mùa hè, nước ấm từ phía nam tràn lên phía bắc, trong khi mùa đông chứng kiến sự xâm nhập của nước lạnh từ Biển Hoa Đông. Điều này tạo ra một môi trường biển biến động cao, phù hợp cho sự phát triển của sinh vật phù du và cá di cư.

Các yếu tố môi trường chính ảnh hưởng đến hệ sinh thái bao gồm: nhiệt độ bề mặt nước biển (SST), độ mặn (salinity), và nồng độ chất diệp lục-a (chlorophyll-a). Nghiên cứu sinh thái biển trong khu vực chỉ ra rằng sự biến động theo mùa của những yếu tố này ảnh hưởng trực tiếp đến quần thể sinh vật phù du, là mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn biển.

Hiện nay, hệ sinh thái eo biển Đài Loan đối mặt với các mối đe dọa từ hoạt động đánh bắt quá mức, ô nhiễm từ đường thủy và khai thác hải sản không bền vững. Việc bảo tồn nguồn lợi sinh vật biển và đảm bảo phát triển nghề cá bền vững đang là một thách thức nghiêm trọng trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực phát triển kinh tế ven biển.

Tầm quan trọng chiến lược và địa chính trị

Không chỉ là một tuyến đường biển thiết yếu, eo biển Đài Loan còn là địa bàn chiến lược then chốt đối với sự ổn định khu vực Đông Á. Khoảng 40–50% lượng hàng hóa vận chuyển bằng đường biển toàn cầu đi qua tuyến hàng hải nằm trong hoặc gần khu vực này. Điều này làm cho eo biển trở thành một điểm nghẽn thương mại (chokepoint) quan trọng trong hệ thống logistics toàn cầu.

Đối với Trung Quốc, eo biển này có ý nghĩa chính trị và quân sự sâu sắc, vì đây là con đường tiếp cận gần nhất đến đảo Đài Loan – một vùng lãnh thổ mà Bắc Kinh coi là một phần không thể tách rời. Trong khi đó, các nước như Hoa Kỳ, Nhật Bản và các thành viên khác của cộng đồng quốc tế coi đây là tuyến biển quốc tế, theo quy định của Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS).

Các hoạt động quân sự trong khu vực, bao gồm tuần tra, tập trận và triển khai lực lượng hải quân, thường xuyên diễn ra với tần suất cao và được theo dõi sát sao. Việc Hoa Kỳ và các đồng minh tiến hành "tự do hàng hải" (freedom of navigation operations – FONOPs) trong vùng biển này nhằm duy trì trật tự dựa trên luật lệ quốc tế, trong khi Trung Quốc xem đó là hành động khiêu khích chủ quyền.

Tranh chấp chủ quyền và căng thẳng quân sự

Tranh chấp liên quan đến eo biển Đài Loan chủ yếu xoay quanh vấn đề chủ quyền giữa Trung Quốc đại lục và Đài Loan. Trung Quốc khẳng định “nguyên tắc một Trung Quốc”, trong đó Đài Loan là một tỉnh ly khai và cam kết sẽ thống nhất dù bằng biện pháp hòa bình hay quân sự. Trong khi đó, Đài Loan duy trì một chính quyền dân chủ riêng biệt, với quân đội và hệ thống pháp lý độc lập.

Từ năm 2020 đến nay, số lần máy bay quân sự Trung Quốc vượt qua “đường trung tuyến” của eo biển – vốn được coi là ranh giới phân chia không chính thức giữa hai bên – đã tăng đột biến. Các hoạt động như điều động tàu sân bay, oanh tạc cơ chiến lược, tên lửa đạn đạo và diễn tập đổ bộ gần đảo Đài Loan làm gia tăng nguy cơ tính toán sai lầm và xung đột bất ngờ.

Đáp lại, Đài Loan đã tăng cường năng lực phòng vệ bằng cách mua sắm vũ khí hiện đại từ Mỹ, tăng chi tiêu quốc phòng và đẩy mạnh huấn luyện quân sự. Việc hai bên cùng tăng cường hiện diện quân sự trong một không gian hẹp như eo biển Đài Loan đang tạo ra một trong những điểm nóng xung đột tiềm tàng nguy hiểm nhất toàn cầu hiện nay.

Ý nghĩa kinh tế và thương mại

Eo biển Đài Loan không chỉ có vai trò chiến lược quân sự mà còn là huyết mạch kinh tế sống còn của khu vực Đông Á và thế giới. Mỗi năm, khoảng một phần ba lượng container vận chuyển toàn cầu đi qua khu vực này. Eo biển đóng vai trò kết nối các trung tâm sản xuất công nghiệp hàng đầu như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc và các quốc gia Đông Nam Á với thị trường toàn cầu, đặc biệt là châu Âu và Hoa Kỳ.

Các tuyến đường vận tải biển đi qua eo biển Đài Loan thường xuất phát từ các cảng lớn như Thượng Hải, Hong Kong, Kaohsiung và Busan. Những tuyến đường này chuyên chở hàng hóa công nghiệp, nguyên liệu thô và các sản phẩm công nghệ cao. Bất kỳ gián đoạn nào trong lưu thông hàng hải tại eo biển – dù vì lý do thiên tai, tai nạn hàng hải hay căng thẳng quân sự – đều có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu.

Đài Loan hiện là trung tâm sản xuất bán dẫn hàng đầu thế giới, chiếm hơn 60% sản lượng toàn cầu. Các công ty như TSMC đóng vai trò chủ đạo trong chuỗi cung ứng linh kiện điện tử. Việc đảm bảo lưu thông hàng hóa tự do qua eo biển là thiết yếu để duy trì sự ổn định kinh tế toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh phụ thuộc vào vi mạch và thiết bị số ngày càng tăng cao.

Quan điểm quốc tế và luật pháp

Theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS), các eo biển quốc tế như eo biển Đài Loan phải được duy trì quyền tự do hàng hải và hàng không. Các tàu dân sự và quân sự được phép qua lại mà không bị cản trở miễn là không vi phạm chủ quyền của quốc gia ven biển. Hoa Kỳ, Nhật Bản, Liên minh châu Âu và nhiều quốc gia khác xem đây là vùng biển quốc tế, và thường xuyên thực hiện quyền tự do hàng hải (FONOPs) như một phần trong chiến lược duy trì trật tự dựa trên luật lệ quốc tế.

Tuy nhiên, Trung Quốc tuyên bố có quyền kiểm soát toàn bộ eo biển, coi đó là vùng biển nội địa do chủ quyền lãnh thổ đối với Đài Loan. Trung Quốc phản đối mạnh mẽ các hoạt động tuần tra của các lực lượng nước ngoài và thường tuyên bố các hành động này là "khiêu khích chủ quyền". Sự bất đồng trong cách diễn giải luật pháp biển giữa Trung Quốc và cộng đồng quốc tế làm tăng nguy cơ va chạm quân sự ngoài ý muốn.

Trong bối cảnh thiếu một cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả, căng thẳng pháp lý có thể chuyển thành khủng hoảng chính trị hoặc xung đột khu vực nếu một trong các bên có hành động vượt ngoài khuôn khổ pháp lý hiện hành. Các tổ chức đa phương và các sáng kiến đối thoại khu vực đang nỗ lực thúc đẩy đối thoại để tránh leo thang tình hình.

Những sự kiện lịch sử liên quan

Lịch sử eo biển Đài Loan gắn liền với nhiều sự kiện chính trị – quân sự quan trọng, đặc biệt trong mối quan hệ giữa Trung Quốc và Đài Loan. Cuộc khủng hoảng eo biển Đài Loan lần thứ nhất (1954–1955) và lần thứ hai (1958) là hai đợt xung đột quân sự lớn, khi Trung Quốc bắn phá các đảo do Đài Loan kiểm soát. Mỹ lúc đó đã triển khai hạm đội để hỗ trợ bảo vệ Đài Loan, tạo ra thế đối đầu hai bờ kéo dài hàng thập kỷ.

Đợt khủng hoảng eo biển lần thứ ba năm 1995–1996 diễn ra khi Trung Quốc tiến hành phóng tên lửa gần Đài Loan nhằm gây sức ép trước cuộc bầu cử tổng thống trực tiếp đầu tiên của hòn đảo này. Phản ứng lại, Mỹ điều hai nhóm tàu sân bay đến khu vực, đánh dấu lần đầu tiên từ sau chiến tranh Lạnh mà các lực lượng hải quân Mỹ – Trung đối đầu trực diện trong một cuộc khủng hoảng căng thẳng cao độ.

Từ năm 2022 trở lại đây, sau chuyến thăm của Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi tới Đài Loan, Trung Quốc đã tiến hành hàng loạt cuộc tập trận quân sự lớn quanh đảo. Các sự kiện này đã đẩy quan hệ hai bờ eo biển, cũng như quan hệ Mỹ–Trung vào tình trạng căng thẳng nghiêm trọng, và được nhiều chuyên gia xem là nguy cơ xung đột lớn nhất tại Đông Á kể từ Chiến tranh Triều Tiên.

Triển vọng và thách thức trong tương lai

Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược Mỹ–Trung ngày càng quyết liệt, eo biển Đài Loan có thể tiếp tục là điểm nóng tiềm tàng cho các xung đột quân sự và khủng hoảng kinh tế. Rủi ro không chỉ đến từ xung đột trực tiếp mà còn từ các sự cố không mong muốn, như va chạm hàng hải, hiểu lầm tín hiệu quân sự hoặc sai sót trong nhận định chiến thuật.

Việc duy trì kênh đối thoại mở giữa các bên liên quan là điều kiện cần để quản lý căng thẳng và ngăn chặn leo thang. Các cơ chế như thỏa thuận giảm thiểu xung đột, quy tắc ứng xử khu vực và đối thoại quốc phòng định kỳ có thể giúp thiết lập lòng tin và tăng tính minh bạch. Đồng thời, cần có sự đồng thuận quốc tế trong việc duy trì tự do hàng hải và ổn định kinh tế tại khu vực này.

Tuy nhiên, thực tế chính trị nội bộ tại Trung Quốc, Đài Loan và Hoa Kỳ đều làm cho các bên khó nhượng bộ trong ngắn hạn. Do đó, nguy cơ gia tăng quân sự hóa và phân cực chính trị tại eo biển Đài Loan vẫn là mối đe dọa lớn đối với hòa bình khu vực và trật tự thế giới. Mỗi bước đi sai lầm tại eo biển này đều có thể gây ra hậu quả vượt xa phạm vi khu vực.

Kết luận

Eo biển Đài Loan là một thực thể địa chính trị, kinh tế và sinh thái có ảnh hưởng sâu rộng, là nơi hội tụ của các lợi ích chiến lược hàng đầu thế giới. Việc hiểu đầy đủ về đặc điểm địa lý, hệ sinh thái, vai trò thương mại, cũng như các yếu tố lịch sử và luật pháp quốc tế là điều kiện tiên quyết để đưa ra các giải pháp phù hợp nhằm duy trì ổn định tại khu vực.

Trong một thế giới ngày càng liên kết về kinh tế và chia rẽ về địa chính trị, eo biển Đài Loan không chỉ là một điểm nóng xung đột tiềm tàng mà còn là phép thử cho khả năng quản lý xung đột, duy trì trật tự toàn cầu và thúc đẩy hợp tác đa phương dựa trên nguyên tắc luật pháp và hòa bình.