CSDL ACI (Asean Citation Index) ngừng hoạt động: Giải pháp thay thế

Giới thiệu về ACI (Asean Citation Index)

ACI (Asean Citation Index) là một cơ sở dữ liệu trích dẫn (citation database) được thành lập với mục tiêu thúc đẩy và nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học trong khu vực Đông Nam Á (ASEAN). Sáng kiến này hướng tới việc tạo lập một hệ thống đánh giá và tìm kiếm tài liệu nghiên cứu xuất bản trong phạm vi khối ASEAN, tương tự cách mà Web of Science hay Scopus đang hoạt động ở quy mô toàn cầu. Trước đây, ACI tập trung xây dựng danh mục các tạp chí khoa học uy tín, đề cao tiêu chuẩn bình duyệt (peer review), và cung cấp các chỉ số ảnh hưởng (citation metrics) cho cộng đồng học thuật.

Tuy nhiên, theo nguồn tin chính thức , ACI đã thông báo ngưng hoạt động từ năm 2025. Trong bối cảnh đó, nghiên cứu viên, giảng viên và sinh viên cần nắm bắt các cơ sở dữ liệu tương tự để phục vụ công tác trích dẫn, tra cứu thông tin khoa học, đồng thời cập nhật tình hình của ACI nếu có thay đổi trong tương lai.

Quá trình phát triển và mục tiêu của ACI

Theo những thông tin ban đầu, ACI được triển khai nhằm:

• Tạo nền tảng trích dẫn khu vực: Thúc đẩy học giả Đông Nam Á công bố trên các tạp chí thuộc ASEAN, tạo “tiếng nói” chung và giảm sự phụ thuộc vào các cơ sở dữ liệu đến từ phương Tây như Scopus, Web of Science.
• Nâng cao chất lượng tạp chí khu vực: Thông qua quy trình chọn lọc và bình duyệt khắt khe, ACI giúp nâng tầm các tạp chí nội khối, khuyến khích bình duyệt chuẩn mực và sự minh bạch học thuật.
• Hội nhập quốc tế: ACI hướng đến việc liên kết với các cơ sở dữ liệu trích dẫn lớn, qua đó hỗ trợ quá trình hội nhập, chia sẻ thông tin khoa học của ASEAN với thế giới.

Trong những năm đầu, ACI đã thu hút sự quan tâm của nhiều tạp chí và học giả trong khu vực, một phần nhờ cam kết về chuẩn mực đánh giá học thuật. Tuy nhiên, do hạn chế về nguồn lực, hạ tầng và cơ chế hợp tác giữa các nước ASEAN, tiến độ hoàn thiện ACI còn chậm. Nhiều tạp chí đã đăng ký nhưng chưa được tích hợp, hoặc quy trình cập nhật số liệu trích dẫn gặp trở ngại.

Lý do ACI ngừng hoạt động?

Hiện chưa có thông cáo chính thức về việc ACI ngừng hoạt động. Trang web asean-cites.org – cổng thông tin chính thức của ACI – trong một thời gian dài trở nên khó truy cập hoặc hiển thị lỗi. Điều này dẫn đến nghi vấn rằng dự án đã dừng hoặc bị tạm hoãn. Một số giả thuyết thường được nhắc đến bao gồm:

• Thiếu nguồn lực tài chính: Vận hành một cơ sở dữ liệu trích dẫn đòi hỏi hạ tầng công nghệ, đội ngũ quản lý, chuyên gia phân tích dữ liệu, chi phí bảo trì và quảng bá. Nếu không đảm bảo ngân sách, dự án có thể rơi vào bế tắc.
• Thách thức hợp tác liên quốc gia: ASEAN gồm nhiều quốc gia với hệ thống giáo dục, ngôn ngữ, ưu tiên phát triển khác nhau. Việc đồng bộ quy trình, tiêu chuẩn và chia sẻ dữ liệu không hề đơn giản.
• Cạnh tranh với các CSDL quốc tế: Hầu hết nhà nghiên cứu vẫn ưa chuộng Scopus, Web of Science, hoặc Google Scholar. Lượng người dùng hạn chế khiến ACI khó duy trì sức hút.
• Trục trặc kỹ thuật: Đây cũng có thể là lý do khiến website chính thức gặp lỗi kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của dự án.

Tất cả những yếu tố trên, cộng với việc chưa có kế hoạch truyền thông rõ ràng, khiến cho ACI bị “chìm” trong cuộc cạnh tranh với các cơ sở dữ liệu trích dẫn toàn cầu. Dù chưa thể khẳng định ACI hoàn toàn bị dừng vĩnh viễn, nhưng hiện trạng không khả dụng đã làm giảm kỳ vọng của giới nghiên cứu về một nguồn tài nguyên citation mạnh mẽ của ASEAN.

Các cơ sở dữ liệu tương tự như ACI

Trong trường hợp ACI không còn khả năng truy cập, người dùng vẫn có thể tìm đến những cơ sở dữ liệu thay thế, đảm bảo việc tra cứu, quản lý trích dẫn và đánh giá chất lượng tạp chí, bài báo khoa học. Dưới đây là một số lựa chọn phổ biến:

1. Web of Science

Web of Science (WoS) là một trong những hệ thống trích dẫn lâu đời và danh tiếng nhất thế giới, thuộc sở hữu của Clarivate Analytics. WoS bao gồm nhiều cơ sở dữ liệu con, chẳng hạn Science Citation Index Expanded, Social Sciences Citation Index, và Arts & Humanities Citation Index. Với hệ thống bình duyệt chặt chẽ và chỉ số Impact Factor, WoS hỗ trợ người dùng đánh giá mức độ ảnh hưởng của tạp chí, theo dõi trích dẫn và phát hiện xu hướng nghiên cứu.

2. Scopus

Thuộc về nhà xuất bản Elsevier, Scopus là cơ sở dữ liệu tóm tắt và trích dẫn uy tín, bao trùm nhiều lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, y sinh, xã hội. So với Web of Science, Scopus có phạm vi rộng hơn về số lượng tạp chí (hơn 24.000 tạp chí), đồng thời cung cấp chỉ số CiteScore, SJR (SCImago Journal Rank), SNIP (Source Normalized Impact per Paper) để đánh giá uy tín của các ấn phẩm. Rất nhiều trường đại học và viện nghiên cứu trên thế giới sử dụng Scopus làm thước đo thành tích khoa học.

3. Google Scholar

Google Scholar là một dịch vụ tìm kiếm học thuật miễn phí, cho phép truy xuất bài báo, sách, luận văn, hội nghị, báo cáo… trong hầu hết các lĩnh vực. Dù không thể hiện chi tiết chất lượng bình duyệt, Google Scholar cung cấp chỉ số h-index, i10-index cho cá nhân và ấn phẩm. Ưu điểm lớn nhất của Google Scholar là khả năng cập nhật nhanh, giao diện thân thiện, miễn phí, và phạm vi tìm kiếm rất rộng.

4. DOAJ (Directory of Open Access Journals)

Nếu quan tâm đến tạp chí truy cập mở, DOAJ là địa chỉ uy tín để tìm kiếm những ấn phẩm chất lượng, tuân thủ quy trình bình duyệt minh bạch. DOAJ tập trung vào việc đảm bảo các tạp chí đáp ứng tiêu chuẩn xuất bản mở, cung cấp truy cập miễn phí đến bài báo, đồng thời đề cao kiểm duyệt chất lượng học thuật.

5. ASEAN Citation Database khác

Một số quốc gia trong ASEAN có nỗ lực xây dựng các cơ sở dữ liệu riêng, hoặc liên kết với hệ thống tạp chí quốc gia. Ví dụ: Thái Lan có TCI (Thai-Journal Citation Index), Malaysia có MyCite, Indonesia có Sinta. Một số có giao diện tiếng Anh, cung cấp thông tin tạp chí nội địa. Tuy nhiên, độ phổ biến và tầm ảnh hưởng thường chỉ giới hạn tại quốc gia sở tại, chưa thực sự thống nhất thành một nền tảng chung thay thế ACI.

Làm thế nào nếu cần trích dẫn tạp chí từng nằm trong ACI?

Một vấn đề nảy sinh là nếu người dùng trước đây dựa vào ACI để xác minh uy tín tạp chí hay tìm kiếm bài báo trong khu vực, họ cần phương án thay thế. Dưới đây là gợi ý:

• Tìm tạp chí trên Scopus, WoS: Nếu tạp chí đã vào ACI, nhiều khả năng chúng cũng đã đăng ký hoặc đang hướng đến Scopus hoặc WoS. Người dùng có thể tra cứu tên tạp chí, mã ISSN trên hai cơ sở dữ liệu này để kiểm chứng.
• Tham khảo thông tin từ chính tạp chí: Một số tạp chí có thể công bố minh bạch quy trình bình duyệt, ban biên tập, chỉ số trích dẫn… trực tiếp trên website chính thức. Điều này giúp người đọc đánh giá sơ bộ chất lượng, thay vì phụ thuộc ACI.
• Khai thác Google Scholar: Nếu không tìm thấy thông tin cụ thể về tạp chí, Google Scholar vẫn là lựa chọn tìm bài báo, xem số lượt trích dẫn, thông tin tác giả. Dù không phân loại chất lượng tạp chí, Google Scholar là công cụ linh hoạt, dễ tiếp cận.

Đối với nhà nghiên cứu quan tâm đến tiêu chuẩn giáo sư, phó giáo sư, hoặc các tiêu chí phong học hàm, học vị ở một số nước ASEAN, việc ACI không còn khả dụng có thể gây khó khăn tạm thời. Tuy nhiên, cơ quan quản lý và các trường đại học thường có thông báo điều chỉnh, cho phép ứng dụng những cơ sở dữ liệu quốc tế hay quốc gia khác.

Triển vọng phục hồi và tương lai của ACI

ACI chính thức tuyên bố ngừng hoạt động là một mất mát đáng tiếc cho nỗ lực xây dựng một nền tảng citation chung cho ASEAN. Tuy nhiên, vẫn có khả năng ACI đang tạm ngưng để cải tổ hoặc cập nhật hạ tầng kỹ thuật. Nếu được khôi phục với sự đầu tư nghiêm túc, cơ sở dữ liệu này có thể tiếp tục đóng góp vào việc liên kết học thuật nội khối. Để thành công, dự án cần:

• Nguồn lực bền vững: Cần sự hỗ trợ từ chính phủ các nước ASEAN, quỹ nghiên cứu, doanh nghiệp hoặc tổ chức quốc tế để bảo đảm hạ tầng kỹ thuật và nhân sự.
• Hợp tác liên quốc gia: Thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu, thống nhất tiêu chuẩn bình duyệt, hỗ trợ quảng bá tạp chí khu vực.
• Tương thích với cơ sở dữ liệu toàn cầu: Liên kết hoặc tích hợp dữ liệu từ ACI sang các nền tảng như Scopus, WoS, Google Scholar, nâng cao tính hữu ích và độ tin cậy.
• Chiến lược truyền thông: Tạo kênh thông tin chính thức, minh bạch về cập nhật và thay đổi, giúp các tạp chí và nhà nghiên cứu tin tưởng sử dụng.

Nếu những điều kiện trên được đáp ứng, ACI hoàn toàn có thể khẳng định lại vai trò là “điểm nhấn” citation của khu vực, khuyến khích xuất bản khoa học chất lượng cao, làm nổi bật thành tựu của các nhà nghiên cứu ASEAN trên bản đồ quốc tế.

Kết luận

Việc ACI (Asean Citation Index) tạm thời ngừng hoạt động đã tạo ra khoảng trống cho nhu cầu tra cứu và đánh giá tạp chí trong khu vực Đông Nam Á. Khi đó các nhà nghiên cứu phải chuyển sang các lựa chọn khác như Scopus, Web of Science, Google Scholar, DOAJ hay các cơ sở dữ liệu quốc gia (TCI, MyCite, Sinta...). Đây là tín hiệu đáng tiếc, bởi ACI từng được kỳ vọng tạo ra cầu nối học thuật trong ASEAN, thúc đẩy chuẩn mực bình duyệt và xuất bản.

Tuy nhiên, vẫn còn hy vọng ACI sẽ được tái cấu trúc, khôi phục dưới hình thức mới hoặc sáp nhập với hệ thống khác. Đến khi đó, người dùng nên chủ động nghiên cứu các nền tảng trích dẫn quốc tế và quốc gia, kiểm tra nguồn dữ liệu thông qua kênh chính thức của tạp chí hoặc tổ chức khoa học có uy tín. Việc đa dạng hóa nguồn tìm kiếm trích dẫn không chỉ giúp đảm bảo tính toàn diện, mà còn tăng độ chính xác khi đánh giá chất lượng công bố khoa học. Nếu có thông tin mới về ACI, cộng đồng học thuật ASEAN chắc chắn sẽ đón nhận và hy vọng dự án này sớm quay trở lại, góp phần nâng cao tầm nghiên cứu trong khu vực.