Thức ăn nhanh là gì? Các công bố khoa học về Thức ăn nhanh

Thức ăn nhanh là gì?

Thức ăn nhanh (tiếng Anh: fast food) là loại thực phẩm được chuẩn bị, chế biến và phục vụ với tốc độ cao, nhằm đáp ứng nhu cầu ăn uống nhanh chóng, tiện lợi trong nhịp sống hiện đại. Đây là một phần của văn hóa tiêu dùng toàn cầu, xuất hiện phổ biến tại các chuỗi nhà hàng, siêu thị, cửa hàng tiện lợi và quầy hàng di động. Mặc dù được phát triển mạnh mẽ tại Mỹ từ thế kỷ 20, thức ăn nhanh đã lan rộng ra toàn thế giới và trở thành một ngành công nghiệp trị giá hàng trăm tỷ USD.

Thông thường, thức ăn nhanh được sản xuất theo mô hình tiêu chuẩn hóa cao, nghĩa là mọi món ăn đều có công thức, quy trình, khẩu vị và hình thức giống nhau bất kể ở quốc gia nào. Điều này giúp đảm bảo tính nhất quán, tiết kiệm chi phí và giảm thiểu thời gian chờ đợi của khách hàng. Thức ăn nhanh có thể phục vụ tại chỗ hoặc đóng gói mang đi (take-away), thậm chí giao tận nơi qua các nền tảng trực tuyến.

Thành phần và đặc trưng dinh dưỡng

Hầu hết các món ăn nhanh đều thuộc nhóm thực phẩm chế biến cao, có giá trị dinh dưỡng thấp so với hàm lượng calo, thường giàu chất béo bão hòa, muối, đường và ít chất xơ, vitamin, khoáng chất. Một khẩu phần ăn nhanh tiêu chuẩn (ví dụ: burger, khoai tây chiên và nước ngọt) có thể cung cấp từ 800 đến hơn 1.500 kcal, gần bằng hoặc vượt quá nhu cầu năng lượng một bữa chính của người trưởng thành.

Thành phần phổ biến bao gồm:

• Thịt chế biến: Thường là bò, gà hoặc cá, chiên hoặc nướng nhanh, đôi khi dùng thịt đã qua xử lý công nghiệp.
• Bánh mì hoặc bột mì tinh luyện: Làm vỏ sandwich, burger, pizza, hoặc lớp bột áo.
• Dầu ăn công nghiệp: Dùng trong chiên ngập dầu với nhiệt độ cao, có thể tái sử dụng nhiều lần.
• Đường và muối: Dùng để tăng vị và bảo quản, thường vượt mức khuyến nghị hằng ngày.
• Chất phụ gia: Gồm chất tạo màu, tạo hương, chất ổn định và chất bảo quản thực phẩm.

Lịch sử hình thành và phát triển

Khái niệm thức ăn nhanh đã tồn tại từ hàng thế kỷ trước dưới dạng các quầy hàng bán đồ ăn sẵn tại La Mã cổ đại hay Trung Hoa phong kiến. Tuy nhiên, mô hình công nghiệp hóa và thương mại hóa bắt đầu từ Mỹ vào đầu thế kỷ 20. Nhà hàng White Castle (1921) được xem là chuỗi thức ăn nhanh hiện đại đầu tiên, tiếp theo là McDonald’s (1940) – biểu tượng toàn cầu hóa của ngành công nghiệp này.

Trong thập niên 1950–1980, thức ăn nhanh phát triển mạnh nhờ hệ thống nhượng quyền thương hiệu (franchise), giúp các chuỗi nhà hàng như KFC, Burger King, Pizza Hut mở rộng quy mô quốc tế. Đến thế kỷ 21, thị trường thức ăn nhanh trở nên cạnh tranh hơn với sự tham gia của các thương hiệu địa phương và các xu hướng mới như thức ăn nhanh lành mạnh, thuần chay, hữu cơ hoặc bền vững môi trường.

Theo Statista, quy mô thị trường thức ăn nhanh toàn cầu đạt khoảng 872 tỷ USD năm 2023, với tốc độ tăng trưởng 4–5% mỗi năm. Khu vực châu Á – Thái Bình Dương đang nổi lên là thị trường tiềm năng nhất do dân số lớn và tốc độ đô thị hóa nhanh.

Ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng

Việc tiêu thụ thức ăn nhanh thường xuyên có liên quan mật thiết đến nhiều vấn đề sức khỏe cộng đồng. Các nghiên cứu dịch tễ học cho thấy tỷ lệ béo phì, bệnh tim mạch, tăng huyết áp, tiểu đường type 2, rối loạn lipid máu và hội chứng chuyển hóa có xu hướng cao hơn ở nhóm người sử dụng thức ăn nhanh ≥2 lần/tuần.

Theo NIH, ăn thức ăn nhanh từ 3 lần/tuần trở lên làm tăng nguy cơ béo phì tới 60% và tăng nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa lên hơn 35% so với người không tiêu thụ.

Nguy cơ cũng gia tăng đối với trẻ em và thanh thiếu niên, vốn là đối tượng khách hàng lớn của ngành này. Một nghiên cứu từ CDC cho thấy khoảng 36% người Mỹ trưởng thành ăn ít nhất một phần thức ăn nhanh mỗi ngày, và trẻ em tuổi học đường cũng tiêu thụ lượng calo đáng kể từ loại thực phẩm này.

Ảnh hưởng xã hội và văn hóa

Không chỉ tác động đến sức khỏe, thức ăn nhanh còn ảnh hưởng đến văn hóa ẩm thực truyền thống. Tại nhiều quốc gia, sự phổ biến của fast food đã khiến mô hình bữa ăn gia đình suy giảm, thay vào đó là xu hướng ăn uống nhanh, đơn giản, cá nhân hóa và thiếu tính kết nối cộng đồng. Bên cạnh đó, thức ăn nhanh còn liên quan đến các vấn đề về môi trường như bao bì dùng một lần, phát thải carbon từ chăn nuôi công nghiệp, và lãng phí thực phẩm.

Ở khía cạnh tích cực, thức ăn nhanh góp phần tạo ra hàng triệu việc làm trong lĩnh vực dịch vụ và logistic, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, và cung cấp giải pháp ăn uống linh hoạt cho người lao động, học sinh, sinh viên trong điều kiện quỹ thời gian hạn chế.

Xu hướng đổi mới và thức ăn nhanh lành mạnh

Để thích ứng với thay đổi thị hiếu người tiêu dùng, nhiều thương hiệu đang chuyển hướng sang mô hình “fast casual” – kết hợp tốc độ phục vụ nhanh với thực phẩm chất lượng cao hơn. Đồng thời, các chuỗi lớn đang triển khai:

• Thực đơn ít calo, ít natri, bổ sung rau xanh và hạt ngũ cốc.
• Thay thế thịt đỏ bằng đạm thực vật (plant-based protein).
• Sử dụng dầu ăn không cholesterol và loại bỏ chất béo chuyển hóa.
• In thông tin calo và cảnh báo dinh dưỡng rõ ràng trên bao bì.

Ví dụ, Subway cung cấp tùy chọn sandwich ít calo, Beyond Meat và Impossible Foods hợp tác với các chuỗi fast food để thay thế thịt động vật.

Thức ăn nhanh tại Việt Nam

Tại Việt Nam, thức ăn nhanh chính thức gia nhập thị trường từ những năm 1990 với sự xuất hiện của KFC, tiếp theo là Lotteria, Jollibee, McDonald’s, Burger King, Texas Chicken... Tuy nhiên, thức ăn nhanh “bản địa” như bánh mì, bún, phở, xôi gói, cơm hộp văn phòng cũng đang đóng vai trò quan trọng trong nhu cầu ăn nhanh của người tiêu dùng nội địa.

Khách hàng chính của ngành này là giới trẻ, học sinh – sinh viên và dân công sở tại các đô thị lớn. Sự phát triển mạnh của các ứng dụng giao đồ ăn như GrabFood, ShopeeFood, Baemin càng thúc đẩy sự phổ biến và đa dạng của thức ăn nhanh tại Việt Nam, nhưng cũng kéo theo lo ngại về chất lượng thực phẩm, độ an toàn và kiểm soát dinh dưỡng.

Liên kết tham khảo

• CDC: Fast Food Consumption in the U.S.
• NIH: Fast food consumption and health
• Statista: Global fast food market size 2023
• AHA: Sodium Intake Guidelines
• Subway
• Beyond Meat
• Impossible Foods