Người bệnh tâm thần? Các nghiên cứu về Người bệnh tâm thần

Người bệnh tâm thần là ai?

Người bệnh tâm thần là cá nhân mắc các rối loạn tâm thần, dẫn đến những thay đổi đáng kể trong tư duy, cảm xúc, hành vi hoặc nhận thức, ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sinh hoạt cá nhân, công việc và các mối quan hệ xã hội. Các rối loạn này có thể dao động từ nhẹ đến nặng, diễn tiến từng giai đoạn hoặc kéo dài mãn tính, đòi hỏi sự can thiệp chuyên môn về tâm thần học để quản lý và điều trị hiệu quả.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), rối loạn tâm thần không chỉ là một vấn đề sức khỏe cá nhân mà còn là thách thức đối với xã hội do ảnh hưởng đến năng suất lao động, chất lượng cuộc sống và gánh nặng kinh tế toàn cầu.

Đặc điểm nhận biết người bệnh tâm thần

Người bệnh tâm thần có thể biểu hiện qua các dấu hiệu đa dạng, bao gồm:

• Thay đổi cảm xúc: Cảm xúc dao động bất thường, buồn bã hoặc hưng phấn cực độ kéo dài.
• Rối loạn nhận thức: Tin vào những điều không có thật (hoang tưởng), nghe thấy tiếng nói không tồn tại (ảo thanh).
• Rối loạn hành vi: Hành động không phù hợp với hoàn cảnh xã hội, có xu hướng bạo lực hoặc tự gây hại.
• Rối loạn tương tác xã hội: Tự cô lập, giảm khả năng duy trì các mối quan hệ xã hội hoặc ứng xử không phù hợp.

Biểu hiện của bệnh tâm thần rất khác biệt tùy theo từng loại rối loạn, giai đoạn bệnh và đặc điểm cá nhân của người bệnh.

Phân loại các rối loạn tâm thần phổ biến

Theo National Institute of Mental Health (NIMH), các rối loạn tâm thần chính được phân chia như sau:

• Rối loạn khí sắc: Trầm cảm nặng, rối loạn lưỡng cực, rối loạn cảm xúc theo mùa.
• Rối loạn lo âu: Rối loạn lo âu tổng quát, rối loạn hoảng sợ, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), rối loạn stress sau sang chấn (PTSD).
• Rối loạn tâm thần: Tâm thần phân liệt, rối loạn ảo tưởng.
• Rối loạn phát triển thần kinh: Tự kỷ, rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD).
• Rối loạn nhân cách: Rối loạn nhân cách ranh giới, rối loạn nhân cách chống đối xã hội.
• Rối loạn liên quan chất gây nghiện: Nghiện rượu, ma túy và các chất kích thích khác.

Nguyên nhân gây ra bệnh tâm thần

Rối loạn tâm thần có bản chất phức tạp và đa yếu tố. Các yếu tố nguy cơ chính bao gồm:

• Di truyền: Yếu tố di truyền đóng vai trò lớn, với nhiều rối loạn có xu hướng di truyền mạnh mẽ trong gia đình.
• Yếu tố sinh học: Mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamine, glutamate; bất thường cấu trúc hoặc chức năng của não bộ.
• Sang chấn tâm lý: Các sự kiện gây sốc, lạm dụng thể chất hoặc tình dục, mất mát người thân, bạo lực gia đình.
• Môi trường sống: Áp lực xã hội, nghèo đói, kỳ thị xã hội, thiếu hệ thống hỗ trợ xã hội.

Rối loạn tâm thần thường là kết quả của sự tương tác giữa nhiều yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội, được mô hình hóa bằng:

$Mental\ Disorder = f(Genetics,\ Neurobiology,\ Trauma,\ Environment,\ Social\ Support)$

Chẩn đoán người bệnh tâm thần

Chẩn đoán rối loạn tâm thần yêu cầu tiếp cận toàn diện:

• Đánh giá lâm sàng: Khai thác chi tiết triệu chứng, tiền sử bệnh lý, tiền sử gia đình và yếu tố xã hội.
• Thang đánh giá chuẩn hóa: Sử dụng các công cụ như DSM-5 hoặc ICD-11 để xác định chẩn đoán.
• Đánh giá tâm lý chuyên sâu: Kiểm tra chức năng nhận thức, cảm xúc, hành vi.
• Xét nghiệm hỗ trợ: MRI, CT scan não, xét nghiệm máu nhằm loại trừ nguyên nhân thực thể (u não, rối loạn chuyển hóa).

Tiến trình và tiên lượng bệnh tâm thần

Bệnh tâm thần có thể diễn biến theo nhiều kiểu:

• Cấp tính: Khởi phát nhanh và phục hồi sau điều trị.
• Mạn tính: Tồn tại kéo dài, cần điều trị duy trì suốt đời.
• Tái phát: Các giai đoạn bùng phát xen kẽ giai đoạn ổn định.

Tiên lượng phụ thuộc vào loại rối loạn, mức độ nghiêm trọng, sự hợp tác điều trị và hệ thống hỗ trợ xã hội.

Phương pháp điều trị người bệnh tâm thần

Theo Mayo Clinic, điều trị rối loạn tâm thần bao gồm:

• Liệu pháp tâm lý: Nhận thức hành vi (CBT), trị liệu gia đình, liệu pháp hỗ trợ.
• Dùng thuốc: Thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần, thuốc ổn định khí sắc.
• Điều trị kết hợp: Sự phối hợp giữa dùng thuốc và liệu pháp tâm lý mang lại hiệu quả cao hơn.
• Phục hồi chức năng xã hội: Hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng, phục hồi kỹ năng sống, nghề nghiệp.
• Điều trị nội trú: Áp dụng khi bệnh nhân có hành vi tự sát, hành vi nguy hiểm hoặc không đáp ứng điều trị ngoại trú.

Quyền của người bệnh tâm thần

Theo WHO Mental Health Action Plan, người bệnh tâm thần có quyền:

• Được tiếp cận chăm sóc sức khỏe chất lượng cao và nhân đạo.
• Được tham gia vào quá trình quyết định điều trị.
• Được bảo vệ chống lại phân biệt đối xử và kỳ thị.
• Được hỗ trợ để hòa nhập xã hội, tìm việc làm và học tập.

Tôn trọng quyền của người bệnh là nguyên tắc cốt lõi trong chăm sóc sức khỏe tâm thần hiện đại.

Phòng ngừa rối loạn tâm thần

Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:

• Giáo dục sức khỏe tâm thần trong cộng đồng.
• Phát hiện sớm và can thiệp kịp thời các dấu hiệu rối loạn tâm thần.
• Xây dựng môi trường sống an toàn, lành mạnh, ít áp lực.
• Đẩy mạnh hoạt động hỗ trợ tâm lý tại trường học và nơi làm việc.

Kết luận

Người bệnh tâm thần là những cá nhân cần được hỗ trợ chuyên môn, sự thấu hiểu và tôn trọng từ xã hội. Việc nâng cao nhận thức về bản chất bệnh lý, các phương pháp điều trị hiệu quả và quyền lợi của người bệnh sẽ góp phần quan trọng trong việc cải thiện chất lượng chăm sóc sức khỏe tâm thần toàn diện và xây dựng một cộng đồng nhân văn, bình đẳng hơn.