Italia là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa và vị trí địa lý của Italia

Italia là quốc gia nằm ở Nam Âu, chiếm phần lớn bán đảo Ý và tiếp giáp với Biển Địa Trung Hải. Việt Nam có kết nối về văn hóa và du lịch với Italia nhờ các ngành như thời trang, ẩm thực và nghệ thuật. Quốc gia này còn bao gồm các đảo lớn như Sicily, Sardegna và một loạt đảo nhỏ khác, tạo nên hình dáng “chiếc ủng” đặc trưng trên bản đồ.

Italia giáp với Pháp, Thụy Sĩ, Áo và Slovenia về phía bắc, đồng thời bao quanh hai quốc gia nội lục là Vatican và San Marino. Diện tích khoảng 301.340 km², dân số hơn 59 triệu người (theo số liệu Ngân hàng Thế giới năm 2023) World Bank. Địa hình đa dạng với vùng đồng bằng màu mỡ ở miền Bắc (Đồng bằng Po), vùng đồi trung tâm và dãy Alps hiểm trở phía bắc.

Lịch sử hình thành và phát triển

Ý tưởng quốc gia Italia khởi nguồn từ nền văn minh La Mã cổ đại, hình thành vào thế kỷ VIII–VII TCN và phát triển thành một đế chế hùng mạnh. Đế chế La Mã mở rộng lãnh thổ khắp Châu Âu, Bắc Phi và Trung Đông trước khi suy tàn vào thế kỷ V SCN. Di tích La Mã hiện hữu như đấu trường Colosseum, Di sản thế giới UNESCO.

Thời Trung cổ chứng kiến sự phân tán giữa các thành bang như Firenze, Venezia, Milano với những nền văn hóa, kinh tế phong phú. Đây cũng là giai đoạn bùng nổ văn hóa Phục Hưng với những danh họa thế giới như Leonardo da Vinci, Michelangelo. Phong trào Risorgimento trong thế kỷ XIX đã thống nhất Italia và thành lập Vương quốc Italia năm 1861.

Sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, Italia tổ chức trưng cầu dân ý năm 1946, chấm dứt chế độ quân chủ, thành lập Cộng hòa Italia năm 1948 với hiến pháp mới định hình thể chế chính trị hiện tại.

Cấu trúc chính trị và hiến pháp

Italia là nền cộng hòa nghị viện với hệ thống ba nhánh quyền lực: lập pháp, hành pháp, tư pháp. Tổng thống giữ vai trò chủ tịch nhà nước, mang tính đại diện, nhiệm kỳ 7 năm. Thủ tướng đứng đầu chính phủ, được bổ nhiệm sau khi quốc hội thông qua tín nhiệm.

Quốc hội Italia gồm hai viện: Hạ viện (Camera dei Deputati) với 630 thành viên, và Thượng viện (Senato della Repubblica) với 315 thành viên + thượng nghị sĩ trọn đời. Đại biểu được bầu bằng hình thức phổ thông đầu phiếu với các khu vực bầu cử đa dạng.

Hiến pháp năm 1948 quy định quyền lực phân chia rõ rệt giữa cơ quan trung ương và địa phương. Các bộ quan trọng như Bộ Nội vụ (Bộ Quản lý bầu cử & an ninh) có hệ thống giám sát theo vùng và liên kết với Liên minh châu Âu qua hiệp định Schengen Bộ Nội vụ Italia.

Kinh tế và các ngành công nghiệp chủ lực

Italia là nền kinh tế lớn thứ 3 trong Khu vực đồng Euro, với GDP năm 2023 đạt trên 2 nghìn tỷ USD theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF. Cơ cấu kinh tế đa dạng, gồm các ngành truyền thống và chất lượng cao như thời trang, chế tạo ô tô, thực phẩm, du lịch.

Các ngành công nghiệp chủ lực:

• Chế tạo ô tô: Fiat, Ferrari, Lamborghini, nổi bật với thiết kế và kỹ thuật cao
• Thời trang & hàng xa xỉ: Gucci, Prada, Armani – xuất khẩu toàn cầu
• Nông nghiệp và ẩm thực: Rượu vang Chianti, phô mai Parmesan, dầu ô liu truyền thống
• Du lịch và di sản văn hóa: Rome, Venice, Florence, mỗi năm thu hút hàng chục triệu khách du lịch quốc tế

Kinh tế Italia dựa phần lớn vào các doanh nghiệp SME (vừa và nhỏ), tập trung mạnh ở miền Bắc và trung với cụm ngành công nghiệp và làng nghề phát triển.

Bảng sau tóm tắt quy mô GDP và xuất khẩu theo ngành:

Ngành	Gần đây đóng góp (%)	Ví dụ tiêu biểu
Ô tô & cơ khí	11 %	Fiat, Ferrari
Thời trang & xa xỉ	9 %	Gucci, Prada
Nông nghiệp & thực phẩm	7 %	Vineyards, Olive oil
Du lịch	13 %	Di sản UNESCO, điểm tham quan lịch sử

Văn hóa và di sản

Italia được xem là một trong những trung tâm văn hóa lớn nhất thế giới, với ảnh hưởng kéo dài từ thời cổ đại đến hiện đại. Đây là nơi khai sinh của thời kỳ Phục Hưng – phong trào văn hóa đã định hình lại tư duy, nghệ thuật và khoa học của châu Âu từ thế kỷ XIV đến XVI. Các nghệ sĩ như Leonardo da Vinci, Michelangelo, Botticelli và Raphael đã để lại những kiệt tác có giá trị trường tồn như “Bữa ăn tối cuối cùng” hay “Tượng David”.

Ngôn ngữ chính thức là tiếng Ý – một ngôn ngữ Roman có nguồn gốc từ Latin cổ. Ý cũng là trung tâm phát triển của âm nhạc cổ điển và opera, với các nhà soạn nhạc như Verdi, Puccini và Vivaldi. Ẩm thực Italia với pizza, pasta, espresso và gelato không chỉ là đặc sản quốc gia mà còn được phổ biến toàn cầu.

Italia hiện có 59 di sản được UNESCO công nhận – nhiều nhất thế giới – bao gồm trung tâm lịch sử của Roma, Florence, Venice, di tích khảo cổ Pompeii, và các công trình kiến trúc thời Phục Hưng. Di sản văn hóa phi vật thể như nghệ thuật biểu diễn commedia dell’arte và nghề làm vải lụa ở Como cũng được bảo tồn qua nhiều thế hệ.

Giáo dục, nghiên cứu và công nghệ

Italia có hệ thống giáo dục công lập từ mầm non đến đại học, do nhà nước tài trợ và quản lý. Giáo dục tiểu học và trung học là bắt buộc, trong khi đại học mang tính mở với học phí thấp so với tiêu chuẩn châu Âu. Một số trường đại học lâu đời nhất thế giới nằm tại Italia như Đại học Bologna (thành lập năm 1088), Università di Padova và Università di Pisa.

Về khoa học công nghệ, Italia đóng vai trò quan trọng trong các chương trình nghiên cứu của châu Âu như Horizon Europe và là thành viên sáng lập của Tổ chức Nghiên cứu Hạt nhân Châu Âu (CERN). Các lĩnh vực trọng điểm bao gồm: công nghệ hàng không, năng lượng tái tạo, công nghệ nano và khoa học dữ liệu.

Italia sở hữu nhiều viện nghiên cứu nổi bật như Istituto Nazionale di Fisica Nucleare (INFN), Istituto Italiano di Tecnologia (IIT) và Agenzia Spaziale Italiana (ASI – Cơ quan Vũ trụ Italia), hợp tác với NASA và ESA trong các sứ mệnh không gian.

Hệ thống y tế và an sinh xã hội

Italia có hệ thống y tế công toàn dân gọi là Servizio Sanitario Nazionale (SSN), được thiết lập từ năm 1978, đảm bảo mọi công dân và cư dân hợp pháp được tiếp cận dịch vụ y tế miễn phí hoặc với chi phí thấp. Mạng lưới bệnh viện, trung tâm y tế và nhà thuốc được phân bố rộng khắp, với sự giám sát của chính quyền vùng.

Chất lượng chăm sóc y tế tại Italia được đánh giá cao trong các khảo sát quốc tế, đặc biệt trong các lĩnh vực như tim mạch, ghép tạng, và điều trị ung thư. Tuổi thọ trung bình là 83 tuổi – thuộc top cao nhất thế giới (theo OECD).

Hệ thống an sinh xã hội gồm các khoản bảo hiểm bắt buộc: hưu trí, thất nghiệp, thai sản, bảo hiểm tai nạn lao động. INPS (Istituto Nazionale della Previdenza Sociale) là cơ quan trung ương quản lý chính sách này. Ngoài ra, Italia có chương trình trợ cấp nhà ở, giáo dục và chăm sóc người cao tuổi nhằm giảm bất bình đẳng vùng miền và thu nhập.

Vấn đề môi trường và chuyển đổi xanh

Italia là một trong những quốc gia châu Âu chịu ảnh hưởng trực tiếp từ biến đổi khí hậu. Các hiện tượng như nắng nóng kỷ lục, hạn hán ở thung lũng Po, lũ lụt ở Venice và sạt lở đất ở các vùng núi phía nam ngày càng gia tăng. Chính phủ Italia đã đưa ra các chương trình hành động quốc gia về khí hậu, năng lượng và bảo vệ đa dạng sinh học.

Các chính sách xanh bao gồm: phát triển năng lượng tái tạo (đặc biệt là năng lượng mặt trời và gió), khuyến khích giao thông công cộng và xe điện, cải tạo các công trình cũ theo tiêu chuẩn năng lượng mới (Superbonus 110%). Mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050 đã được cam kết trong khuôn khổ EU Green Deal.

Chính quyền địa phương có vai trò then chốt trong quản lý môi trường như kiểm soát ô nhiễm không khí ở các đô thị lớn (Milan, Rome), bảo vệ công viên quốc gia (Cilento, Gran Paradiso) và điều phối ứng phó thiên tai qua hệ thống cảnh báo sớm và phòng vệ dân sự.

Tài liệu tham khảo

1. World Bank. Italy Country Data. https://data.worldbank.org/country/IT
2. IMF. Italy and the IMF. https://www.imf.org/en/Countries/ITA
3. OECD. Italy: Country and Statistics. https://data.oecd.org
4. Italian Ministry of the Interior. https://www.interno.gov.it
5. UNESCO World Heritage Centre – Italy. https://whc.unesco.org/en/statesparties/it
6. CERN – European Organization for Nuclear Research. https://home.cern
7. Italian National Institute of Social Security (INPS). https://www.inps.it