Sledai là gì? Các công bố nghiên cứu khoa học về Sledai

Định nghĩa và lịch sử phát triển

SLEDAI (Systemic Lupus Erythematosus Disease Activity Index) là thang điểm lâm sàng được thiết kế nhằm đánh giá mức độ hoạt động của bệnh lupus ban đỏ hệ thống (SLE) trên cơ sở các triệu chứng và dấu hiệu thực thể, phối hợp với kết quả xét nghiệm. Mỗi mục đánh giá trong SLEDAI được gán trọng số khác nhau, giúp hiện diện của tổn thương nặng nhận điểm cao hơn so với tổn thương nhẹ, từ đó cung cấp thước đo định lượng cho biến động hoạt động bệnh.

Ý tưởng xây dựng SLEDAI bắt nguồn từ năm 1985 khi Bombardier và cộng sự nhận thấy sự cần thiết cho một công cụ chuẩn hóa, khách quan để so sánh hiệu quả điều trị giữa các nhóm bệnh nhân và thử nghiệm lâm sàng tại nhiều trung tâm khác nhau (Ann Rheum Dis). SLEDAI phiên bản gốc gồm 24 mục, sau đó được cập nhật thành SLEDAI-2K năm 2002 để bổ sung ghi nhận các tổn thương tồn tại ≥10 ngày, giúp đánh giá chính xác hơn các biểu hiện mạn tính.

Qua hơn 30 năm áp dụng, SLEDAI và SLEDAI-2K đã trở thành tiêu chuẩn vàng trong nghiên cứu dịch tễ, thử nghiệm thuốc mới và hướng dẫn lâm sàng, với hàng nghìn công bố khoa học ứng dụng chỉ số này để phân tích yếu tố nguy cơ flare, đánh giá đáp ứng và tiên lượng biến chứng thận, thần kinh.

Cấu trúc và thành phần đánh giá

SLEDAI gồm 24 mục lâm sàng và cận lâm sàng, được chia thành tám nhóm chính: tổn thương thần kinh, khớp, da niêm mạc, thận, huyết học, miễn dịch, tim-phổi và triệu chứng toàn thân. Mỗi mục có trọng số từ 1 đến 8, phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng và khả năng đe dọa tính mạng:

• Mạng thần kinh (Neurologic): co giật, rối loạn tâm thần, đột quỵ hoặc viêm tủy (trọng số 8).
• Thận (Renal): tiểu protein ≥0,5 g/24h, tăng creatinine hoặc hồng cầu niệu (>5 RBC/HPF) (trọng số 4).
• Miễn dịch (Immunologic): anti-dsDNA tăng, bổ thể C3/C4 giảm (trọng số 2).

Danh sách đầy đủ 24 mục kèm trọng số và tiêu chí định nghĩa được tổng hợp trong bảng sau:

Nhóm	Mục đánh giá	Trọng số
Thần kinh	Co giật, tâm thần, đột quỵ	8
Thận	Protein niệu ≥0,5g/24h hoặc hồng cầu niệu	4
Miễn dịch	Anti-dsDNA tăng hoặc C3/C4 giảm	2
Khớp	Đau khớp mới hoặc sưng khớp	4
Da niêm mạc	Phát ban cánh bướm, loét miệng	2
Huyết học	Thiếu máu, bạch cầu giảm, tiểu cầu giảm	1
Tim-phổi	Viêm màng ngoài tim, viêm màng phổi	2
Toàn thân	Sốt, giảm cân >2kg	1

Phương pháp tính điểm

Khi đánh giá, bác sĩ ghi nhận sự hiện diện (giá trị x_i = 1) hoặc không (x_i = 0) của từng mục trong vòng 10 ngày trước đó. Tổng điểm SLEDAI được tính theo công thức:

$SLEDAI = \sum_{i=1}^{24} w_i \times x_i$

Trong đó, w_i là trọng số của mục i, x_i là giá trị 0 hoặc 1. Ví dụ, một bệnh nhân có phát ban cánh bướm (2 điểm) và protein niệu 0,6g/24h (4 điểm) sẽ có SLEDAI = 2 + 4 = 6. Điểm số ≥6 thường được xem là hoạt động bệnh trung bình–nặng.

Giá trị lâm sàng và ứng dụng

SLEDAI được sử dụng rộng rãi trong lâm sàng để theo dõi tiến triển và đáp ứng điều trị của bệnh nhân SLE. Giảm ≥4 điểm so với điểm ban đầu được xem là đáp ứng điều trị tốt, trong khi tăng ≥4 điểm cho thấy flare bệnh cần điều chỉnh phác đồ (Arthritis Rheum).

Trong nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng, SLEDAI là tiêu chuẩn đầu ra chính để so sánh hiệu quả các thuốc ức chế miễn dịch và sinh học như belimumab, anifrolumab. Thang điểm này cũng hỗ trợ phân tầng nguy cơ flare cấp, tiên lượng tổn thương thận tiến triển và đánh giá chỉ số sống sót dài hạn.

Bên cạnh đó, SLEDAI còn được tích hợp vào các mô hình dự báo flare dựa trên trí tuệ nhân tạo và công cụ telemedicine, cho phép bệnh nhân tự nhập triệu chứng qua ứng dụng di động, đồng bộ dữ liệu với hồ sơ điện tử và tự động tính điểm SLEDAI để bác sĩ can thiệp kịp thời.

Độ tin cậy và giá trị dự báo

Nhiều nghiên cứu đánh giá độ tin cậy nội bộ của SLEDAI-2K cho kết quả Cronbach’s α >0,85, chứng tỏ tính nhất quán cao giữa các mục đánh giá (J Rheumatol). Độ tương quan giữa SLEDAI-2K và các thang điểm khác như BILAG (British Isles Lupus Assessment Group) và SLAM (Systemic Lupus Activity Measure) đạt hệ số Pearson r = 0,70–0,82, cho thấy SLEDAI-2K khả tín trong đo lường hoạt động bệnh (Arthritis Rheum).

Nghiên cứu hồi cứu trên 300 bệnh nhân SLE tại Canada chỉ ra SLEDAI-2K có giá trị dự báo flare trong 6 tháng tiếp theo với AUC (area under ROC) = 0,82 (95 % CI 0,77–0,87), độ nhạy 78 % và độ đặc hiệu 75 % ở ngưỡng ≥6 điểm (Lupus). Giá trị dự báo này giúp bác sĩ kịp thời tăng cường điều trị hoặc theo dõi chặt chẽ nhóm có nguy cơ cao.

So sánh với các chỉ số khác

BILAG đánh giá chi tiết tổn thương theo từng cơ quan với thang độ A–E, ưu điểm linh hoạt trong quyết định điều trị nhưng phức tạp và mất thời gian. SLAM kết hợp triệu chứng do bệnh nhân tự báo cáo, phù hợp đánh giá chất lượng cuộc sống nhưng dễ chịu ảnh hưởng cảm xúc.

SLEDAI-2K nhanh gọn, dễ áp dụng trong lâm sàng và nghiên cứu đa trung tâm, tuy nhiên thiếu phản ánh tổn thương mạn tính. So với SLAM, SLEDAI-2K ít đánh giá triệu chứng mệt mỏi và đau cơ – hai đặc trưng thường gặp nhưng không được ghi nhận trong 24 mục của SLEDAI-2K (Arthritis Rheum).

Hạn chế và cải tiến

SLEDAI-2K không tính điểm tổn thương mạn tính, dẫn đến đánh giá chưa đầy đủ diễn biến kéo dài. Một số tổn thương như viêm da discoid, rụng tóc mạn tính hoặc bệnh thần kinh trung ương tồn tại lâu nhưng không thay đổi trong 10 ngày gần đây sẽ không được ghi nhận.

Để khắc phục, nghiên cứu đề xuất phiên bản tích hợp dấu ấn sinh học: thêm mục C3, C4, anti–dsDNA định lượng theo ELISA, và protein niệu theo tỷ lệ albumin/creatinine. Mô hình SLEDAI-Bio triệt tiêu yếu tố mạn tính, tăng nhạy cảm với thay đổi hoạt động (Arthritis Res Ther).

Ứng dụng trong nghiên cứu khoa học

SLEDAI-2K là tiêu chí đầu ra chính trong thử nghiệm lâm sàng thuốc tác động miễn dịch như belimumab (BLISS-52, BLISS-76) và anifrolumab (TULIP-1, TULIP-2), với điểm SLEDAI giảm ≥4 điểm được xem là đáp ứng lâm sàng chính (Arthritis Rheum).

Các nghiên cứu hồi cứu dữ liệu y tế điện tử (EHR) áp dụng machine learning huấn luyện mô hình dự báo flare dựa trên biến đổi SLEDAI-2K cùng kết quả xét nghiệm máu, bệnh sử và dữ liệu kê toa. Mô hình này đạt độ chính xác 85 % trong phân loại bệnh nhân flare cấp (J Am Med Inform Assoc).

Triển vọng phát triển

• SLEDAI-4K: phiên bản mới tích hợp hình ảnh siêu âm thận và MRI não, giúp đánh giá tổn thương cơ quan mục tiêu một cách trực quan và định lượng hơn.
• Dấu ấn phân tử: phối hợp SLEDAI-2K với xét nghiệm microRNA huyết thanh và cytokine IL-17, IL-23 để cải thiện khả năng dự báo flare trong giai đoạn tiềm ẩn.
• TeleSLEDAI: ứng dụng di động cho phép bệnh nhân tự nhập triệu chứng và kết quả test tại nhà, hệ thống tự động tính điểm và cảnh báo sớm flare cho bác sĩ qua nền tảng điện toán đám mây.

Tài liệu tham khảo

1. Gladman DD, et al. The reliability of the Systemic Lupus Erythematosus Disease Activity Index-2K (SLEDAI-2K). J Rheumatol. 2002.
2. Urowitz MB, et al. Comparison of SLEDAI-2K, BILAG and SLAM in SLE patients. Arthritis Rheum. 2008.
3. Gordon C, et al. Value of SLEDAI in predicting lupus nephritis flare. Lupus. 2010.
4. Petri M, et al. SLEDAI as clinical outcome in belimumab trials. Lupus Sci Med. 2016.
5. Waljee AK, et al. Machine learning in lupus: predicting flare from EHR. J Am Med Inform Assoc. 2019.