Process là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Giới thiệu về process

Process, hay còn gọi là quá trình, là một chuỗi các hoạt động hoặc bước được thực hiện theo một trình tự logic nhằm đạt được mục tiêu cụ thể trong nhiều lĩnh vực như quản lý, kỹ thuật, sản xuất, kinh doanh và công nghệ thông tin. Process giúp tối ưu hóa hiệu suất, đảm bảo sự nhất quán của kết quả và kiểm soát chất lượng đầu ra. Nó là nền tảng cho các hệ thống quản lý, vận hành doanh nghiệp và phát triển công nghệ hiện đại.

Mỗi process đều bao gồm input (đầu vào), các bước xử lý và output (kết quả đầu ra). Input có thể là nguyên liệu, thông tin hoặc dữ liệu; các bước xử lý là các hoạt động tuần tự hoặc song song; output là sản phẩm, dịch vụ hoặc kết quả được đánh giá theo các tiêu chuẩn chất lượng. Process được áp dụng rộng rãi từ quản lý sản xuất, quy trình kinh doanh đến các tiến trình chạy trên hệ thống máy tính.

Process không chỉ là một chuỗi hoạt động đơn thuần mà còn là một công cụ quản lý chiến lược giúp cải thiện hiệu quả, giảm lãng phí và nâng cao năng suất. Quản lý process tốt giúp các tổ chức duy trì sự ổn định, đáp ứng nhanh với biến đổi môi trường và nâng cao khả năng cạnh tranh. Tham khảo chi tiết: Investopedia - Process.

Lịch sử và nguồn gốc

Khái niệm process xuất hiện mạnh mẽ trong ngành công nghiệp và quản lý sản xuất từ thế kỷ 20 khi các doanh nghiệp tìm cách tối ưu hóa năng suất và chất lượng. Ngành công nghiệp sản xuất hàng loạt và lý thuyết quản lý khoa học của Frederick Taylor đã đặt nền móng cho việc định nghĩa và tiêu chuẩn hóa các process.

Trong thời kỳ hiện đại, process được mở rộng sang các lĩnh vực phi sản xuất như quản lý kinh doanh, công nghệ thông tin và dịch vụ. Quá trình này bao gồm cả các quy trình kinh doanh, chuỗi cung ứng, quy trình lập trình và các mô hình workflow nhằm đảm bảo mọi hoạt động được thực hiện một cách hiệu quả và nhất quán.

Bảng tóm tắt sự phát triển khái niệm process theo lĩnh vực:

Lĩnh vực	Thời kỳ	Ứng dụng
Ngành công nghiệp	Thế kỷ 20	Tối ưu hóa sản xuất, quản lý năng suất, kiểm soát chất lượng
Quản lý kinh doanh	Thế kỷ 20-21	Chuỗi cung ứng, workflow, quy trình dịch vụ khách hàng
Công nghệ thông tin	Thế kỷ 21	Process quản lý tiến trình, lập lịch chạy chương trình, phân phối tài nguyên

Đặc điểm của process

Mỗi process có các đặc điểm cơ bản giúp phân biệt với các hoạt động đơn lẻ, bao gồm: tính tuần tự hoặc song song, input và output rõ ràng, khả năng đo lường và kiểm soát, liên quan đến nguồn lực và kết quả. Những đặc điểm này giúp xác định hiệu quả và chất lượng của process trong từng ứng dụng cụ thể.

Process được thiết kế để có thể đo lường và tối ưu hóa. Việc đo lường dựa trên các chỉ số như thời gian thực hiện, tỷ lệ lỗi, năng suất, chi phí và sự hài lòng của khách hàng. Các chỉ số này giúp phát hiện điểm yếu, thực hiện cải tiến liên tục và đảm bảo kết quả đầu ra đạt chuẩn chất lượng.

Danh sách các đặc điểm chính của process:

• Có input và output xác định
• Tính tuần tự hoặc song song của các bước
• Khả năng đo lường và kiểm soát
• Sử dụng nguồn lực cụ thể để tạo ra kết quả
• Có thể cải tiến và tối ưu hóa theo thời gian

Phân loại process

Process có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí để áp dụng trong các lĩnh vực khác nhau. Theo lĩnh vực, process có thể là process sản xuất, process kinh doanh hoặc process công nghệ thông tin. Theo tính chất, process có thể là tuần tự, song song hoặc đồng thời (concurrent process). Theo cấp độ, process có thể là macro process (quá trình tổng thể) hoặc micro process (quá trình chi tiết).

Việc phân loại giúp các tổ chức, doanh nghiệp và kỹ sư thiết kế, quản lý và tối ưu hóa process phù hợp với nhu cầu và mục tiêu cụ thể.

Bảng minh họa phân loại process theo lĩnh vực và cấp độ:

Tiêu chí	Loại	Mô tả
Lĩnh vực	Process sản xuất	Chuỗi bước biến nguyên liệu thành sản phẩm cuối cùng
Lĩnh vực	Process kinh doanh	Chuỗi hoạt động tạo giá trị, dịch vụ khách hàng hoặc quản lý dự án
Lĩnh vực	Process IT	Chương trình hoặc tiến trình chạy trên máy tính, quản lý tài nguyên và dữ liệu
Cấp độ	Macro process	Quy trình tổng thể, bao quát toàn bộ workflow hoặc chuỗi giá trị
Cấp độ	Micro process	Quy trình chi tiết, từng bước hoặc module trong workflow

Process trong quản lý và kinh doanh

Trong quản lý và kinh doanh, process là chuỗi các hoạt động nhằm tạo ra giá trị cho khách hàng hoặc tối ưu hóa hoạt động nội bộ. Process bao gồm quản lý quy trình sản xuất, quy trình dịch vụ, chuỗi cung ứng, chăm sóc khách hàng, và quản lý dự án. Việc xây dựng và chuẩn hóa process giúp các tổ chức duy trì sự ổn định, giảm thiểu lãng phí và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Áp dụng process trong doanh nghiệp giúp giảm chi phí, cải thiện năng suất và đảm bảo hiệu quả tổng thể. Các công cụ hỗ trợ quản lý process bao gồm biểu đồ luồng, hệ thống quản lý chất lượng ISO, và các phần mềm quản lý workflow. Tham khảo thêm tại Business Dictionary - Business Process.

Process trong công nghệ thông tin

Trong công nghệ thông tin, process là một chương trình hoặc tiến trình đang chạy trên hệ thống máy tính, bao gồm các thread, tài nguyên bộ nhớ, và các quyền truy cập. Process giúp quản lý tài nguyên hệ thống, lập lịch thực thi và đảm bảo hiệu suất của các ứng dụng. Mỗi process được hệ điều hành quản lý độc lập và có thể giao tiếp với các process khác thông qua cơ chế IPC (Inter-Process Communication).

Các hệ điều hành hiện đại như Windows, Linux và macOS quản lý hàng trăm đến hàng nghìn process đồng thời, đảm bảo sự ổn định và phân phối công bằng tài nguyên CPU và bộ nhớ. Quản lý process hiệu quả trong IT bao gồm giám sát, lập lịch và tối ưu hóa sử dụng tài nguyên hệ thống. Ví dụ minh họa process trong IT:

$\text{Process} = \{\text{Threads}, \text{Memory}, \text{CPU}, \text{IO Resources}\}$

Process trong sản xuất và kỹ thuật

Trong sản xuất và kỹ thuật, process là chuỗi các bước kỹ thuật nhằm biến nguyên liệu đầu vào thành sản phẩm cuối cùng. Process sản xuất bao gồm các giai đoạn thiết kế, gia công, lắp ráp, kiểm tra chất lượng và đóng gói. Chuẩn hóa process giúp đảm bảo sản phẩm đạt chất lượng và giảm thiểu lỗi trong sản xuất.

Việc phân loại và tối ưu hóa process sản xuất giúp doanh nghiệp nâng cao năng suất, giảm chi phí và cải thiện chất lượng sản phẩm. Tham khảo chi tiết: ASQ - Business Process.

Cải tiến và tối ưu hóa process

Cải tiến process là quá trình phân tích, đo lường và tối ưu hóa các bước để nâng cao hiệu quả và giảm thiểu lãng phí. Các phương pháp phổ biến bao gồm Lean, Six Sigma và Kaizen. Quá trình cải tiến giúp loại bỏ các bước không cần thiết, chuẩn hóa các thao tác và nâng cao hiệu suất tổng thể của process.

Các công cụ hỗ trợ cải tiến process bao gồm biểu đồ luồng, phân tích nguyên nhân gốc rễ, mô phỏng process, và phần mềm quản lý workflow. Việc cải tiến liên tục giúp doanh nghiệp thích ứng với thay đổi môi trường, nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ.

Đo lường và kiểm soát process

Đo lường và kiểm soát process là việc sử dụng các chỉ số hiệu suất (KPI) để đánh giá hiệu quả và đảm bảo process hoạt động đúng mục tiêu. Các chỉ số có thể liên quan đến thời gian hoàn thành, chi phí, tỷ lệ lỗi, năng suất, và mức độ hài lòng của khách hàng. Việc kiểm soát process dựa trên dữ liệu giúp phát hiện điểm yếu, thực hiện cải tiến kịp thời và đảm bảo chất lượng tổng thể.

Bảng minh họa các chỉ số KPI trong process:

Chỉ số	Mục tiêu	Ví dụ
Thời gian hoàn thành	Đảm bảo tiến độ	Thời gian xử lý đơn hàng, thời gian sản xuất
Chi phí	Giảm chi phí vận hành	Chi phí nguyên liệu, nhân công, logistics
Tỷ lệ lỗi	Cải thiện chất lượng	Tỷ lệ sản phẩm lỗi trong dây chuyền sản xuất
Năng suất	Tối ưu hóa hiệu suất	Sản lượng trên mỗi giờ hoặc trên mỗi nhân viên
Hài lòng khách hàng	Tăng trải nghiệm khách hàng	Điểm khảo sát, tỷ lệ phản hồi tích cực

Tài liệu tham khảo

• Investopedia. Process.
• Business Dictionary. Business Process.
• ASQ. Business Process Resources.
• Davenport, T. H. (2013). Process Innovation: Reengineering Work through Information Technology. Harvard Business Review Press.
• Hammer, M., & Champy, J. (2009). Reengineering the Corporation. Harper Business.
• Stair, R., & Reynolds, G. (2017). Principles of Information Systems. Cengage Learning.