Leishmania là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Giới thiệu

Leishmania là chi ký sinh trùng Protozoa nội bào bắt buộc, gây ra bệnh leishmaniasis ở người và nhiều loài động vật vú. Ký sinh trùng này tồn tại chủ yếu trong mô đại thực bào và hệ thống võng nội bào, xâm nhập và sinh sản bên trong tế bào chủ, gây tổn thương đa dạng mô da, niêm mạc và nội tạng.

Bệnh leishmaniasis ảnh hưởng hơn 12 triệu người trên toàn thế giới, phân bố chủ yếu ở các khu vực nhiệt đới, cận nhiệt đới và Địa Trung Hải. Tùy theo loài Leishmania gây bệnh và cơ địa người nhiễm, biểu hiện lâm sàng có thể từ các tổn thương da không đau đến viêm gan, lách to và suy tủy nặng.

Nghiên cứu Leishmania không chỉ quan trọng về mặt y tế công cộng mà còn mở ra hiểu biết sâu về phản ứng miễn dịch, cơ chế kháng thuốc và ứng dụng vaccine sinh học. Leishmania còn là mô hình nghiên cứu cho nhiều hiện tượng miễn dịch – ký sinh trùng, như cân bằng IL-12/IFN-γ và IL-10/TGF-β trong đại thực bào.

Phân loại và phân hệ học

Chi Leishmania được chia thành hai phân nhóm chính dựa trên cấu trúc AND và cơ chế sinh học: Leishmania (Leishmania) – thường gọi là Old World (Cận Đông, Địa Trung Hải, Châu Phi Á), và Leishmania (Viannia) – New World (Trung – Nam Mỹ). Mỗi phân nhóm bao gồm khoảng 10–12 loài đã mô tả (NCBI Taxonomy).

Các loài gây bệnh chính ở Old World gồm L. donovani, L. infantum (visceral leishmaniasis) và L. major, L. tropica (cutaneous). Ở New World, các loài điển hình là L. mexicana, L. amazonensis (cutaneous), L. braziliensis, L. panamensis (mucocutaneous).

• Old World: visceral (L. donovani, L. infantum), cutaneous (L. major, L. tropica)
• New World: mucocutaneous (L. braziliensis), cutaneous (L. mexicana, L. amazonensis)

Phân hệ học phân tử (multilocus enzyme electrophoresis, MLST, và phân tích gene ITS) hỗ trợ xác định loài và theo dõi nguồn gốc dịch tễ, giúp phân lập quần thể kháng thuốc và đột biến kháng nguyên bề mặt GP63.

Đặc điểm hình thái và sinh học

Leishmania tồn tại trong hai dạng chính:

• Promastigote: dạng có roi, sống tự do trong ruột muỗi cát, dài 10–15 µm, mang một roi đơn ở cực trước, chứa nhân và kinetoplast rõ nét.
• Amastigote: dạng nội bào không roi, hình bầu dục kích thước 2–4 µm, sống trong phagolysosome đại thực bào chủ, nhân chiếm phần lớn tế bào.

Cơ chế phân chia khác biệt: promastigote phân chia nhờ fission dọc trục, amastigote phân chia theo fission ngang, gắn liền với khả năng chịu áp lực oxy hóa, pH và protease của đại thực bào.

Vòng đời

Chu trình lây truyền bao gồm hai giai đoạn chính:

1. Trong muỗi cát (Phlebotomus hoặc Sergentomyia): amastigote theo máu nhiễm bệnh vào muỗi, chuyển thành procyclic promastigote, sau đó biệt hóa thành metacyclic promastigote lây nhiễm.
2. Trong động vật có vú: metacyclic promastigote từ muỗi đốt vào da chủ, bị đại thực bào thực bào, biến thành amastigote, sinh sản nội bào và phá vỡ tế bào lan rộng đến các đại thực bào khác.

Sự cân bằng giữa quá trình metacyclogenesis và đáp ứng miễn dịch chủ yếu quyết định mức độ nhiễm trùng. Metacyclic promastigote giàu LPG (lipophosphoglycan) giúp ký sinh trùng tránh phản ứng O₂⁻ và NO của đại thực bào chủ.

• Hấp thu amastigote qua vết đốt
• Phát triển và biệt hóa trong ruột muỗi
• Truyền metacyclic promastigote qua nước bọt muỗi
• Sinh sản nội bào amastigote và phá tế bào chủ

Để chi tiết thêm về chu trình và sinh học Leishmania, xem tài liệu từ CDC và WHO.