CPTPP là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học về CPTPP

CPTPP là gì?

CPTPP (Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership – Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương) là một hiệp định thương mại tự do (FTA) đa phương giữa 11 quốc gia nằm quanh khu vực Thái Bình Dương. Đây là một trong những hiệp định thương mại hiện đại và có tiêu chuẩn cao nhất thế giới hiện nay. CPTPP được ký kết ngày 8 tháng 3 năm 2018 tại Santiago, Chile, và có hiệu lực từ ngày 30 tháng 12 năm 2018 đối với sáu nước đầu tiên phê chuẩn. Việt Nam chính thức tham gia hiệp định từ ngày 14 tháng 1 năm 2019.

CPTPP được xem là phiên bản kế thừa và cải tiến của TPP (Trans-Pacific Partnership) sau khi Hoa Kỳ rút khỏi hiệp định vào tháng 1 năm 2017. So với TPP, CPTPP đã tạm hoãn hoặc sửa đổi khoảng 20 điều khoản liên quan đến sở hữu trí tuệ và một số quy định có lợi cho Hoa Kỳ, nhưng vẫn giữ lại phần lớn nội dung cốt lõi. Mục tiêu chính của CPTPP là thúc đẩy tự do hóa thương mại, đầu tư, cải cách thể chế, bảo vệ môi trường, nâng cao tiêu chuẩn lao động và tăng cường liên kết kinh tế khu vực.

Danh sách các quốc gia thành viên

CPTPP bao gồm 11 quốc gia thành viên hiện tại, trải dài từ châu Á, châu Đại Dương đến châu Mỹ, với tổng GDP hơn 13% toàn cầu và dân số khoảng 500 triệu người:

• Australia
• Brunei Darussalam
• Canada
• Chile
• Japan
• Malaysia
• Mexico
• New Zealand
• Peru
• Singapore
• Vietnam

Vào tháng 7 năm 2023, Vương quốc Anh chính thức được chấp thuận gia nhập CPTPP, trở thành thành viên thứ 12 – đánh dấu lần đầu tiên hiệp định mở rộng ra ngoài khu vực Thái Bình Dương. Ngoài ra, các nước như Trung Quốc, Ecuador, Costa Rica và Hàn Quốc cũng đã nộp đơn xin gia nhập và đang trong quá trình đàm phán. Cập nhật về thành viên và tiến trình mở rộng có thể được theo dõi tại Bộ Ngoại giao và Thương mại Úc (DFAT).

Mục tiêu và nội dung của CPTPP

Hiệp định CPTPP không chỉ là một thỏa thuận giảm thuế quan, mà còn thiết lập một khung khổ pháp lý toàn diện cho thương mại và đầu tư xuyên biên giới. Các mục tiêu chính của hiệp định bao gồm:

• Loại bỏ hoặc cắt giảm phần lớn thuế nhập khẩu và rào cản phi thuế
• Tạo điều kiện cho dòng vốn đầu tư và dịch vụ di chuyển tự do hơn
• Đặt ra các tiêu chuẩn cao về sở hữu trí tuệ, lao động, môi trường, và minh bạch hóa
• Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận thị trường quốc tế
• Tăng cường sự hội nhập kinh tế giữa các nền kinh tế phát triển và đang phát triển

Các chương chính trong hiệp định

CPTPP bao gồm 30 chương, nổi bật nhất gồm:

• Chương 2 – Thương mại hàng hóa: Gỡ bỏ phần lớn thuế quan ngay lập tức hoặc trong vòng 10–15 năm; một số nước cam kết xóa bỏ tới 99% dòng thuế
• Chương 9 – Đầu tư: Cấm các điều kiện hạn chế đầu tư, đảm bảo quyền chuyển vốn và cơ chế giải quyết tranh chấp nhà đầu tư – nhà nước (ISDS)
• Chương 18 – Sở hữu trí tuệ: Tăng cường bảo hộ sáng chế, quyền tác giả, thương hiệu, bí mật thương mại; tuy nhiên một số điều khoản liên quan đến bảo hộ dược phẩm đã bị tạm hoãn
• Chương 19 – Lao động: Cam kết thực hiện các tiêu chuẩn lao động quốc tế cơ bản của ILO
• Chương 20 – Môi trường: Bao gồm các nghĩa vụ ràng buộc về bảo vệ đa dạng sinh học, quản lý tài nguyên thiên nhiên và biến đổi khí hậu
• Chương 14 – Thương mại điện tử: Cấm đánh thuế dịch vụ kỹ thuật số, yêu cầu không cản trở dòng dữ liệu xuyên biên giới

Toàn văn hiệp định được công bố chi tiết bởi Chính phủ Canada tại đây.

Ảnh hưởng kinh tế

CPTPP tạo ra một thị trường lớn, hấp dẫn cho xuất khẩu, đặc biệt là với các nền kinh tế vừa và nhỏ. Các phân tích từ Ngân hàng Thế giới và Brookings Institution cho thấy hiệp định có thể tăng GDP của các quốc gia thành viên thêm 1–2% trong dài hạn nếu được triển khai hiệu quả. Với việc loại bỏ thuế nhập khẩu và cải thiện tiếp cận thị trường, doanh nghiệp có thể mở rộng thị phần và nâng cao năng lực cạnh tranh toàn cầu.

Đồng thời, CPTPP cũng khuyến khích các doanh nghiệp nâng cao chất lượng, minh bạch hóa quy trình, tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế – từ đó thúc đẩy quá trình cải cách thể chế và chuyển đổi kinh tế theo hướng bền vững.

Ảnh hưởng chính trị và địa chiến lược

Trên bình diện địa chính trị, CPTPP đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì trật tự thương mại khu vực dựa trên luật lệ, là đối trọng với các xu hướng bảo hộ và chủ nghĩa dân tộc kinh tế. CPTPP tạo cơ chế hợp tác sâu rộng giữa các quốc gia thành viên với định hướng mở, minh bạch và tuân thủ chuẩn mực quốc tế.

Hiệp định cũng tăng cường vai trò và vị thế của các nước như Nhật Bản, Canada, và Australia trong việc định hình chính sách thương mại khu vực sau khi Hoa Kỳ rút khỏi TPP. Việc Anh gia nhập CPTPP năm 2023 càng khẳng định sức hút của hiệp định này đối với các nền kinh tế phát triển ngoài khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Trường hợp Việt Nam

Việt Nam là một trong những nước đang phát triển hiếm hoi tham gia CPTPP từ giai đoạn đầu, thể hiện cam kết hội nhập sâu rộng và cải cách thể chế mạnh mẽ. Kể từ khi hiệp định có hiệu lực, Việt Nam đã ghi nhận mức tăng trưởng xuất khẩu mạnh với các đối tác như Canada, Mexico và Chile – những thị trường trước đây ít có FTA song phương với Việt Nam.

Không chỉ là cơ hội thương mại, CPTPP còn giúp Việt Nam thúc đẩy cải cách luật pháp trong các lĩnh vực như sở hữu trí tuệ, lao động, môi trường, chống tham nhũng... góp phần cải thiện môi trường đầu tư và thu hút FDI chất lượng cao. Theo VnEconomy, nhiều doanh nghiệp nội địa cũng đang nâng cấp hệ thống quản trị để đáp ứng các quy định khắt khe của CPTPP.

Thách thức thực thi

Dù có nhiều tiềm năng, thực thi CPTPP cũng mang lại không ít thách thức cho các quốc gia thành viên:

• Doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) gặp khó trong việc tiếp cận thông tin và đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật
• Rủi ro từ hàng nhập khẩu giá rẻ cạnh tranh với sản phẩm nội địa
• Thiếu nhân lực hiểu biết pháp lý quốc tế và kỹ năng thương mại số
• Áp lực cải cách thể chế và hoàn thiện hệ thống pháp luật quốc gia

Việc hỗ trợ doanh nghiệp, cải thiện thể chế và tăng cường đào tạo nguồn nhân lực là điều kiện tiên quyết để các quốc gia, đặc biệt như Việt Nam, có thể tận dụng tốt các lợi ích mà CPTPP mang lại.

Kết luận

CPTPP là một trong những hiệp định thương mại đa phương có ảnh hưởng sâu rộng và dài hạn nhất trong thế kỷ 21. Với tiêu chuẩn cao, phạm vi toàn diện và cam kết mở cửa thị trường mạnh mẽ, CPTPP không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn góp phần định hình trật tự thương mại toàn cầu theo hướng bền vững, công bằng và minh bạch. Đối với Việt Nam và các nước đang phát triển, việc tham gia CPTPP là một bước đi chiến lược, đòi hỏi sự chuẩn bị bài bản, cải cách thể chế mạnh mẽ và nâng cao năng lực cạnh tranh để có thể hiện thực hóa các cơ hội và vượt qua thách thức trong quá trình hội nhập sâu rộng.