Chemotherapy là gì? Các nghiên cứu khoa học về Chemotherapy

Chemotherapy là gì?

Chemotherapy, hay còn gọi là hóa trị liệu, là phương pháp điều trị ung thư bằng cách sử dụng các thuốc hóa học để tiêu diệt hoặc làm chậm sự phát triển của tế bào ung thư. Khác với phẫu thuật hay xạ trị – chỉ điều trị tại chỗ – hóa trị có thể tác động toàn thân, giúp tiêu diệt tế bào ung thư đã lan rộng hoặc không thể phẫu thuật. Đây là phương pháp điều trị nền tảng trong nhiều phác đồ ung thư và thường được sử dụng phối hợp với các liệu pháp khác để đạt hiệu quả tối ưu.

Hóa trị thường được dùng cho nhiều mục tiêu khác nhau, bao gồm điều trị triệt căn, hỗ trợ sau phẫu thuật, thu nhỏ khối u trước can thiệp, hoặc điều trị giảm nhẹ nhằm cải thiện triệu chứng và kéo dài thời gian sống cho bệnh nhân ung thư giai đoạn muộn. Tùy theo loại ung thư, giai đoạn bệnh và đáp ứng của cơ thể, bác sĩ sẽ thiết lập phác đồ hóa trị phù hợp nhất cho từng bệnh nhân.

Nguyên lý hoạt động của hóa trị

Các thuốc hóa trị hoạt động chủ yếu bằng cách can thiệp vào quá trình phân chia và sinh trưởng của tế bào. Vì tế bào ung thư thường phân chia nhanh chóng và không kiểm soát, chúng trở thành mục tiêu chính của các thuốc hóa trị. Tuy nhiên, một số tế bào bình thường trong cơ thể như tế bào tủy xương, nang tóc, niêm mạc ruột cũng có tốc độ phân chia nhanh, do đó cũng bị ảnh hưởng trong quá trình điều trị, gây ra tác dụng phụ.

Các nhóm thuốc hóa trị chính bao gồm:

• Alkylating agents: Gây tổn thương DNA bằng cách liên kết chéo các sợi DNA, ngăn chặn sự nhân đôi. Ví dụ: cyclophosphamide, busulfan.
• Antimetabolites: Giả lập các chất chuyển hóa tự nhiên, ức chế quá trình tổng hợp DNA và RNA. Ví dụ: 5-fluorouracil, cytarabine, methotrexate.
• Topoisomerase inhibitors: Ức chế enzym topoisomerase, cần thiết để sửa chữa DNA. Ví dụ: irinotecan, etoposide.
• Mitotic inhibitors: Ngăn chặn quá trình phân chia tế bào bằng cách can thiệp vào vi ống (microtubules). Ví dụ: paclitaxel, vinblastine.
• Anthracyclines: Gắn vào DNA, gây đứt gãy chuỗi và tạo gốc tự do phá hủy tế bào. Ví dụ: doxorubicin, epirubicin.

Mục tiêu và ứng dụng lâm sàng

Hóa trị có thể được sử dụng trong nhiều kịch bản lâm sàng khác nhau, phụ thuộc vào tình trạng bệnh:

• Điều trị triệt căn (curative): Trong một số ung thư như ung thư tinh hoàn, Hodgkin lymphoma, hóa trị có thể giúp khỏi bệnh hoàn toàn.
• Điều trị hỗ trợ (adjuvant): Dùng sau phẫu thuật để tiêu diệt các tế bào ung thư còn sót lại, giảm nguy cơ tái phát.
• Tiền hỗ trợ (neoadjuvant): Sử dụng trước phẫu thuật để thu nhỏ khối u, tạo điều kiện thuận lợi cho can thiệp ngoại khoa.
• Điều trị giảm nhẹ (palliative): Ở bệnh nhân ung thư tiến triển không còn khả năng điều trị triệt căn, hóa trị giúp kiểm soát triệu chứng, kéo dài thời gian sống. Thông tin chi tiết tại American Cancer Society – Palliative Care.

Các phương thức sử dụng hóa trị

Thuốc hóa trị có thể được đưa vào cơ thể qua nhiều hình thức, tùy thuộc vào loại thuốc và vị trí ung thư:

• Truyền tĩnh mạch (IV): Phổ biến nhất, thuốc được đưa trực tiếp vào máu thông qua đường truyền.
• Uống (oral chemotherapy): Dưới dạng viên hoặc dung dịch, thuận tiện nhưng cần tuân thủ nghiêm ngặt.
• Tiêm dưới da, tiêm bắp: Một số loại thuốc đặc biệt.
• Truyền vào khoang cơ thể: Như khoang bụng (IP), khoang màng phổi hoặc dịch tủy sống (intrathecal).
• Truyền động mạch: Đưa thuốc trực tiếp đến khối u qua động mạch nuôi.

Hóa trị thường được tiến hành theo chu kỳ, mỗi chu kỳ gồm một khoảng thời gian điều trị (vài ngày) và thời gian nghỉ để cơ thể phục hồi. Tổng số chu kỳ và thời gian điều trị phụ thuộc vào phác đồ cụ thể và đáp ứng của từng bệnh nhân.

Tác dụng phụ và biến chứng

Hóa trị có thể gây ra nhiều tác dụng phụ do ảnh hưởng đến các tế bào bình thường đang phân chia nhanh:

• Huyết học: Giảm bạch cầu (nguy cơ nhiễm trùng), giảm tiểu cầu (dễ chảy máu), thiếu máu.
• Tiêu hóa: Buồn nôn, nôn, tiêu chảy, loét miệng, thay đổi khẩu vị.
• Da và tóc: Rụng tóc, khô da, thay đổi sắc tố.
• Thần kinh: Tê tay chân, mất cảm giác do độc tính thần kinh ngoại biên.
• Tim mạch và thận: Một số thuốc gây độc tim (doxorubicin), độc thận (cisplatin).

Tác dụng phụ có thể tạm thời hoặc kéo dài, nhưng hiện nay có nhiều phương pháp hỗ trợ để giảm nhẹ, như thuốc chống nôn, thuốc tăng bạch cầu, truyền máu hoặc thay đổi liều. Chi tiết tại NCI – Chemotherapy Side Effects.

Đánh giá hiệu quả điều trị

Bác sĩ sử dụng nhiều công cụ để đánh giá đáp ứng hóa trị:

• Hình ảnh học: CT, MRI hoặc PET scan giúp đo kích thước khối u và phát hiện tổn thương di căn.
• Đánh giá triệu chứng lâm sàng: Giảm đau, ăn ngon hơn, giảm ho, tăng cân.
• Xét nghiệm sinh hóa: Các marker ung thư (CA-125, PSA, AFP…) thay đổi sau điều trị.

Trong một số trường hợp, nếu khối u không đáp ứng hoặc tái phát, phác đồ sẽ được điều chỉnh bằng cách thay đổi loại thuốc hoặc kết hợp với các liệu pháp khác.

Kết hợp với các phương pháp điều trị khác

Hóa trị có thể được dùng kết hợp với:

• Xạ trị: Nhằm tăng hiệu quả tiêu diệt khối u, đặc biệt trong các ung thư vùng đầu cổ, cổ tử cung.
• Phẫu thuật: Trước để giảm kích thước khối u (neoadjuvant) hoặc sau để tiêu diệt tế bào còn sót lại (adjuvant).
• Liệu pháp miễn dịch: Kích thích hệ miễn dịch chống lại tế bào ung thư, kết hợp với hóa trị để tăng đáp ứng.
• Thuốc nhắm trúng đích: Can thiệp vào các đột biến gen đặc hiệu của tế bào ung thư. Tìm hiểu thêm tại NCI – Targeted Therapy.

Cá thể hóa điều trị và xu hướng tương lai

Ngày nay, các bác sĩ ung bướu hướng đến cá thể hóa phác đồ hóa trị dựa trên yếu tố gen, sinh học phân tử và đặc điểm của từng bệnh nhân. Việc giải mã bộ gen khối u, xét nghiệm đột biến và phân tích biểu hiện protein giúp chọn đúng thuốc, đúng đối tượng, giảm tác dụng phụ và tăng hiệu quả điều trị.

Các xu hướng tương lai bao gồm:

• Sử dụng AI để tối ưu hóa phác đồ và dự đoán đáp ứng thuốc.
• Phát triển các thuốc hóa trị thế hệ mới ít độc tính hơn.
• Tăng cường vai trò của liệu pháp miễn dịch và công nghệ nano trong đưa thuốc đến đúng tế bào đích.

Kết luận

Chemotherapy vẫn giữ vai trò cốt lõi trong điều trị ung thư nhờ khả năng tác động toàn thân và tiêu diệt tế bào ung thư hiệu quả. Dù đi kèm nhiều tác dụng phụ, hóa trị đang ngày càng được cải tiến để trở nên an toàn, chính xác và cá nhân hóa hơn. Việc phối hợp đa phương pháp và sử dụng công nghệ tiên tiến đang mở ra hy vọng mới cho hàng triệu bệnh nhân ung thư trên toàn thế giới.