Compétences là gì? Các công bố khoa học về Compétences

Định nghĩa và Bản chất của “Compétences”

Trong ngữ cảnh khoa học giáo dục và quản trị nguồn nhân lực, “compétences” (tiếng Pháp) được hiểu là khả năng tổng hợp và vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ nhằm thực hiện thành công một nhiệm vụ, hoạt động hoặc vai trò. Đây không chỉ là sự am hiểu lý thuyết hay khả năng thao tác đơn lẻ mà là một sự kết hợp động giữa tri thức, kỹ năng thực hành và năng lực hành xử phù hợp với hoàn cảnh.

Theo định nghĩa của UNESCO – TVETipedia, “competence” là khả năng sử dụng tri thức, kỹ năng và thái độ để hoàn thành công việc và đạt kết quả mong muốn. Điều này nhấn mạnh yếu tố tích hợp và hướng đến hiệu quả, thay vì chỉ tập trung vào từng thành tố riêng lẻ. Trong giáo dục hiện đại, “compétences” được xem là mục tiêu cuối cùng, thay thế cho cách tiếp cận truyền thống vốn nhấn mạnh kiến thức rời rạc.

Một điểm cần chú ý là trong tiếng Pháp, “compétence” cũng có thể được dùng với nghĩa thẩm quyền hợp pháp, tức là quyền hạn của một cơ quan hoặc cá nhân để đưa ra quyết định. Tuy nhiên, trong khoa học giáo dục, nhân sự và đào tạo nghề, nghĩa chủ đạo vẫn là năng lực hành động. Sự khác biệt này đòi hỏi phải chú thích rõ ngữ cảnh sử dụng để tránh hiểu nhầm.

Bảng phân biệt hai nghĩa chính của “compétence”:

Nghĩa	Mô tả	Ví dụ
Năng lực chuyên môn	Khả năng vận dụng tri thức, kỹ năng, thái độ	Khả năng giải quyết vấn đề kỹ thuật
Thẩm quyền hợp pháp	Quyền hạn đưa ra quyết định theo luật định	Tòa án có thẩm quyền xét xử

Phân loại “Compétences”

Trong các nghiên cứu giáo dục và quản trị, “compétences” được phân loại thành nhiều nhóm nhằm thuận lợi cho việc đào tạo và đánh giá. Hai nhóm phổ biến nhất là compétences techniques (hay hard skills) và compétences transversales (hay soft skills, savoir-être). Sự phân loại này phản ánh sự cân bằng giữa năng lực chuyên môn và năng lực xã hội – hành vi.

Compétences techniques bao gồm các kỹ năng cụ thể, đo lường được, thường gắn liền với ngành nghề như toán học, lập trình, sử dụng máy móc, vận hành thiết bị. Trong khi đó, compétences transversales là những kỹ năng chung có thể áp dụng trong nhiều lĩnh vực, chẳng hạn như giao tiếp, quản lý thời gian, tư duy phản biện và khả năng làm việc nhóm. Sự kết hợp của cả hai loại giúp cá nhân không chỉ thành thạo trong công việc chuyên môn mà còn thích nghi và hợp tác hiệu quả trong môi trường xã hội – nghề nghiệp phức tạp.

Một số nhà nghiên cứu còn chia “compétences” thành ba nhóm chính:

• Savoir (kiến thức) – tri thức lý thuyết, khái niệm.
• Savoir-faire (kỹ năng) – khả năng thực hành, thao tác.
• Savoir-être (thái độ, hành vi) – cách ứng xử, giá trị, phẩm chất cá nhân.

Cách phân loại này được sử dụng phổ biến trong các hệ thống giáo dục tại Pháp và Canada, nhấn mạnh sự toàn diện trong việc phát triển năng lực.

Bảng phân loại “compétences” thường gặp:

Nhóm	Thành phần	Ví dụ
Techniques (hard skills)	Tri thức và kỹ năng chuyên môn	Lập trình, phân tích thống kê
Transversales (soft skills)	Năng lực xã hội, hành vi	Giao tiếp, lãnh đạo, sáng tạo
Savoir	Kiến thức	Toán học, sinh học
Savoir-faire	Kỹ năng thực hành	Sử dụng máy móc, thao tác kỹ thuật
Savoir-être	Thái độ, hành vi	Làm việc nhóm, trách nhiệm

Phạm vi Ứng dụng trong Giáo dục và Nghề nghiệp

Trong giáo dục, “compétences” là trọng tâm của nhiều chương trình đào tạo theo hướng tiếp cận năng lực (competency-based approach). Thay vì tập trung vào việc truyền đạt kiến thức rời rạc, mô hình này đặt mục tiêu phát triển năng lực hành động, tức là khả năng vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề thực tiễn. Đây là cách tiếp cận được khuyến khích bởi UNESCO, Cedefop và nhiều tổ chức giáo dục quốc tế khác.

Tại Québec (Canada), hệ thống giáo dục áp dụng định nghĩa “compétence” là sự kết hợp giữa tri thức, kỹ năng và thái độ nhằm thực hiện thành công một nhiệm vụ học tập hoặc nghề nghiệp. Cách tiếp cận này đã tạo ra sự thay đổi trong phương pháp dạy học, khuyến khích học sinh, sinh viên giải quyết các tình huống thực tế thay vì chỉ làm bài tập lý thuyết.

Trong đào tạo nghề ở châu Âu, “compétences” là yếu tố trung tâm trong khung tham chiếu chung của Liên minh châu Âu (European Qualifications Framework – EQF). EQF phân loại năng lực theo các cấp độ, từ cơ bản đến nâng cao, nhằm tạo sự tương thích và công nhận bằng cấp giữa các quốc gia. Điều này giúp lao động có thể di chuyển và làm việc trong nhiều môi trường khác nhau mà vẫn được đánh giá công bằng.

Một số lĩnh vực ứng dụng cụ thể:

• Giáo dục phổ thông: phát triển kỹ năng sống, kỹ năng học tập suốt đời.
• Đào tạo nghề: xây dựng năng lực thực hành phù hợp với nhu cầu thị trường lao động.
• Giáo dục đại học: chuẩn đầu ra dựa trên năng lực thay vì chỉ kiến thức.

Tầm quan trọng trong Quản trị Nhân sự và Phát triển Cá nhân

Trong quản trị nhân sự, “compétences” được dùng làm nền tảng để xây dựng hồ sơ năng lực (competency profile), khung năng lực (competency framework) và hệ thống đánh giá hiệu quả công việc. Việc định nghĩa rõ ràng các “compétences” cần thiết cho từng vị trí giúp tổ chức tuyển chọn đúng người, phát triển kỹ năng cần thiết và giữ chân nhân tài.

Một khía cạnh quan trọng là việc phân tích khoảng cách năng lực (skills gap analysis). So sánh giữa “compétences” hiện có của nhân viên với yêu cầu công việc giúp xác định nhu cầu đào tạo và phát triển. Kết quả của quá trình này hỗ trợ tổ chức hoạch định chiến lược nhân sự, đồng thời giúp cá nhân nhận biết con đường phát triển nghề nghiệp của mình.

Tầm quan trọng của “compétences” trong quản trị nhân sự:

• Định hướng tuyển dụng dựa trên khung năng lực.
• Thiết kế chương trình đào tạo và phát triển phù hợp.
• Xây dựng lộ trình thăng tiến và phát triển cá nhân.
• Đo lường hiệu quả công việc dựa trên tiêu chí rõ ràng.

Bảng lợi ích khi áp dụng quản trị theo “compétences”:

Đối tượng	Lợi ích
Tổ chức	Nâng cao hiệu quả tuyển dụng, phát triển và giữ chân nhân sự
Cá nhân	Hiểu rõ năng lực bản thân, định hướng phát triển nghề nghiệp
Thị trường lao động	Tăng tính minh bạch và tính di động lao động

Xây dựng Khung Năng lực (Competency Framework)

Khung năng lực (competency framework) là công cụ hệ thống hóa các “compétences” cần thiết cho một tổ chức hoặc ngành nghề. Nó mô tả cụ thể những kiến thức, kỹ năng và thái độ mà cá nhân phải có để thực hiện thành công vai trò được giao. Khung này thường bao gồm cả cấp độ mô tả, từ cơ bản đến nâng cao, để hỗ trợ quản lý và đánh giá hiệu quả công việc.

Việc xây dựng khung năng lực thường trải qua các bước: phân tích công việc, xác định nhóm năng lực cốt lõi, mô tả hành vi đi kèm, và phân cấp độ thành thạo. Các khung năng lực chuẩn quốc tế như của OECD hay ESCO (European Skills, Competences, Qualifications and Occupations) đã được phát triển để làm tham chiếu. Theo ESCO, “competence” là khả năng áp dụng kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân để đạt kết quả trong bối cảnh học tập hoặc làm việc.

Bảng minh họa cấu trúc khung năng lực:

Năng lực	Mô tả	Hành vi minh chứng	Cấp độ
Giao tiếp	Khả năng truyền đạt thông tin hiệu quả	Trình bày rõ ràng, lắng nghe tích cực	Cơ bản – Trung cấp – Cao cấp
Lãnh đạo	Khả năng định hướng và tạo động lực cho nhóm	Phân công hợp lý, khuyến khích đổi mới	Trung cấp – Cao cấp

Đánh giá Năng lực và Phương pháp Đo lường

Đánh giá “compétences” là bước quan trọng để xác định mức độ thành thạo và nhu cầu phát triển của cá nhân. Có nhiều phương pháp đánh giá khác nhau, từ tự đánh giá, phỏng vấn hành vi, quan sát trực tiếp đến trung tâm đánh giá (assessment center). Mỗi phương pháp có ưu và nhược điểm riêng, và thường được kết hợp để đảm bảo độ tin cậy.

Các công cụ đánh giá phổ biến:

• Phỏng vấn theo năng lực (competency-based interview): tập trung vào việc khai thác các ví dụ hành vi trong quá khứ.
• Trắc nghiệm và bài tập tình huống: đo lường kỹ năng phân tích, xử lý vấn đề.
• 360-degree feedback: thu thập đánh giá từ đồng nghiệp, cấp trên, cấp dưới.
• Assessment center: mô phỏng môi trường làm việc để quan sát năng lực thực tế.

Theo báo cáo từ CIPD, việc sử dụng kết hợp nhiều công cụ giúp tổ chức xây dựng bức tranh toàn diện về năng lực của nhân viên, đồng thời giảm thiểu rủi ro chủ quan trong đánh giá.

Tương lai và Xu hướng của “Compétences”

Trong bối cảnh chuyển đổi số và toàn cầu hóa, khái niệm “compétences” ngày càng mở rộng. Ngoài các kỹ năng truyền thống, những năng lực mới đang được coi trọng như “compétences numériques” (năng lực số), “compétences interculturelles” (năng lực liên văn hóa), và “green competences” (năng lực xanh). Những năng lực này phản ánh sự thích ứng của con người trước các thách thức mới về công nghệ, môi trường và xã hội.

Nghiên cứu của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (World Economic Forum) cho thấy các kỹ năng như tư duy phản biện, sáng tạo, hợp tác ảo và học tập suốt đời sẽ là những “compétences” cốt lõi trong thập kỷ tới. Điều này đặt ra yêu cầu cho hệ thống giáo dục và tổ chức lao động trong việc liên tục cập nhật khung năng lực.

Bảng xu hướng “compétences” trong kỷ nguyên mới:

Xu hướng	Nội dung
Compétences numériques	Khả năng sử dụng công nghệ số, dữ liệu lớn, AI
Compétences interculturelles	Kỹ năng làm việc trong môi trường đa văn hóa
Compétences vertes	Hiểu và áp dụng nguyên tắc phát triển bền vững

Thách thức trong Việc Xác định và Đo lường

Mặc dù khái niệm “compétences” được áp dụng rộng rãi, việc định nghĩa và đo lường chúng vẫn còn nhiều thách thức. Sự khác biệt về ngữ cảnh, ngành nghề và văn hóa khiến cách hiểu và áp dụng không đồng nhất. Một năng lực có thể được định nghĩa khác nhau giữa các tổ chức hoặc quốc gia.

Đo lường “compétences” thường liên quan đến hành vi và thái độ, vốn mang tính chủ quan. Các phương pháp đánh giá hiện tại dù đa dạng nhưng khó đạt được tính khách quan tuyệt đối. Ngoài ra, tốc độ thay đổi của thị trường lao động cũng làm cho việc cập nhật khung năng lực trở thành thách thức liên tục.

Theo báo cáo từ OECD Skills Strategy, cần phát triển các phương pháp đo lường kết hợp định lượng và định tính, cũng như tăng cường sử dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn để cải thiện độ chính xác.

Kết luận

“Compétences” là khái niệm trung tâm trong giáo dục, đào tạo nghề và quản trị nhân sự. Nó phản ánh sự tích hợp giữa tri thức, kỹ năng và thái độ, đồng thời là nền tảng cho phát triển cá nhân và tổ chức. Việc xây dựng khung năng lực, đánh giá chính xác và cập nhật liên tục theo xu hướng mới giúp đảm bảo sự thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của xã hội và công nghệ.

Tương lai của “compétences” gắn liền với chuyển đổi số, toàn cầu hóa và phát triển bền vững. Sự quan tâm đến năng lực số, năng lực liên văn hóa và năng lực xanh sẽ tiếp tục định hình khung năng lực cho thế kỷ 21. Đây vừa là cơ hội vừa là thách thức cho các hệ thống giáo dục, tổ chức lao động và từng cá nhân trong việc chuẩn bị cho tương lai.

Tài liệu Tham khảo

• UNESCO-UNEVOC. “Competence – TVETipedia Glossary.” unevoc.unesco.org
• ESCO. “Competence.” esco.ec.europa.eu
• CIPD. “Competency Frameworks Factsheet.” cipd.org
• OECD. “OECD Skills Strategy.” oecd.org
• World Economic Forum. “Future of Jobs Report.” weforum.org
• Vitrine linguistique – OQLF. “Compétence.” oqlf.gouv.qc.ca