Bulgaria là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Giới thiệu tổng quan về Bulgaria

Bulgaria là một quốc gia nằm ở khu vực Đông Nam châu Âu, chiếm một vị trí chiến lược trên bán đảo Balkan. Quốc gia này có diện tích khoảng 110.910 km² và dân số ước tính khoảng 6,3 triệu người. Với vị trí địa lý đặc biệt, Bulgaria đóng vai trò như một cầu nối quan trọng giữa châu Âu và khu vực Tiểu Á thông qua Biển Đen và các tuyến giao thương cổ đại.

Phía bắc của Bulgaria giáp với Romania, đường biên giới chủ yếu là sông Danube – một trong những tuyến thủy vận chính của châu Âu. Phía tây giáp Serbia và Bắc Macedonia, phía nam tiếp giáp với Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ, trong khi phía đông giáp Biển Đen. Thủ đô Sofia nằm ở phía tây của đất nước, là thành phố lớn nhất và cũng là trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa hàng đầu của quốc gia.

Bulgaria là một trong những quốc gia lâu đời nhất ở châu Âu, và là thành viên của nhiều tổ chức quốc tế quan trọng:

• Tham gia Liên minh châu Âu (EU) từ năm 2007
• Là thành viên NATO từ năm 2004
• Thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và Liên Hợp Quốc

Nguồn: European Union

Địa lý và khí hậu

Địa hình Bulgaria rất đa dạng, mang đặc trưng của sự kết hợp giữa núi non, thung lũng và đồng bằng. Các dãy núi chính bao gồm Rila, Pirin và Rhodope ở phía nam và tây, tạo nên cảnh quan hùng vĩ và khí hậu vùng cao. Đỉnh Musala trong dãy Rila cao 2.925 mét là đỉnh núi cao nhất không chỉ của Bulgaria mà còn của toàn bộ bán đảo Balkan.

Ở phía bắc, đồng bằng Danube kéo dài dọc theo biên giới với Romania. Khu vực này có đất đai màu mỡ, thuận lợi cho canh tác nông nghiệp. Phía đông giáp Biển Đen, với nhiều khu vực ven biển được phát triển thành khu nghỉ dưỡng và cảng thương mại quan trọng như Varna và Burgas.

Khí hậu Bulgaria có tính chất ôn đới lục địa, với sự phân hoá mạnh giữa các mùa. Mùa hè thường nóng và khô, trong khi mùa đông lạnh với tuyết rơi ở vùng núi. Vùng phía nam và ven biển chịu ảnh hưởng của khí hậu Địa Trung Hải, nên có mùa đông ấm áp hơn và mùa hè dễ chịu hơn.

Nguồn: World Bank Climate Knowledge Portal

Lịch sử hình thành và phát triển

Lịch sử Bulgaria bắt đầu từ thời kỳ đồ đồng với sự xuất hiện của các bộ lạc Thracia – một trong những nền văn minh cổ đại phát triển nhất trên lãnh thổ châu Âu cổ. Những bằng chứng khảo cổ học cho thấy Thracia đã có hệ thống xã hội và nghệ thuật phát triển từ thế kỷ thứ 5 TCN. Sau đó, khu vực này từng nằm dưới sự kiểm soát của Đế quốc La Mã và Đế quốc Byzantine.

Năm 681, nhà nước Bulgaria đầu tiên được thành lập dưới sự lãnh đạo của Khan Asparuh, đánh dấu sự xuất hiện của Bulgaria như một quốc gia độc lập trong lịch sử châu Âu. Trải qua hai thời kỳ hoàng kim (thế kỷ 9–11 và 12–14), Bulgaria từng là một trong những đế quốc hùng mạnh của châu Âu thời Trung cổ.

• Thế kỷ 14: Bulgaria rơi vào tay Đế quốc Ottoman, bắt đầu hơn 480 năm đô hộ.
• 1878: Hiệp ước San Stefano trao cho Bulgaria quyền tự trị
• 1908: Bulgaria tuyên bố độc lập hoàn toàn

Sau Thế chiến II, Bulgaria trở thành nước vệ tinh của Liên Xô và xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa. Năm 1989, sau sự sụp đổ của khối Đông Âu, Bulgaria tiến hành cải cách chính trị, chuyển đổi sang chế độ dân chủ nghị viện và kinh tế thị trường. Từ đó đến nay, đất nước này đã trải qua nhiều cải tổ sâu rộng để hội nhập vào châu Âu hiện đại.

Nguồn: Britannica

Hệ thống chính trị và hành chính

Bulgaria là một quốc gia theo chế độ cộng hòa nghị viện. Hiến pháp hiện hành được ban hành năm 1991, sau khi chế độ xã hội chủ nghĩa sụp đổ. Tổng thống được bầu theo hình thức phổ thông đầu phiếu, với vai trò là nguyên thủ quốc gia nhưng quyền lực mang tính biểu tượng. Trong khi đó, thủ tướng – được chỉ định bởi quốc hội – là người đứng đầu chính phủ, giữ quyền hành pháp chủ yếu.

Quốc hội Bulgaria (Narodno Sabranie) là cơ quan lập pháp duy nhất, gồm 240 đại biểu được bầu nhiệm kỳ 4 năm. Các đảng phái hoạt động tự do, mặc dù chính trường thường xuyên biến động và có xu hướng liên minh cầm quyền. Hệ thống tư pháp hoạt động độc lập, tuy nhiên vẫn tồn tại những lo ngại về tham nhũng và hiệu quả thực thi pháp luật.

Về mặt hành chính, Bulgaria được chia thành 28 tỉnh (oblasti), mỗi tỉnh có một thủ phủ riêng và được quản lý bởi thống đốc do chính phủ trung ương bổ nhiệm. Các thành phố lớn như Sofia, Plovdiv, Varna và Burgas đóng vai trò quan trọng trong mạng lưới đô thị và quản trị vùng.

Nguồn: European Union

Đặc điểm dân số và xã hội

Bulgaria có dân số khoảng 6,3 triệu người tính đến năm 2024, với xu hướng suy giảm đáng kể do tỷ lệ sinh thấp và làn sóng di cư kéo dài suốt ba thập kỷ qua. Tỷ lệ già hóa dân số ngày càng tăng đã đặt ra nhiều thách thức cho hệ thống an sinh xã hội và thị trường lao động. Nhiều thanh niên Bulgaria di cư sang các quốc gia Tây Âu để tìm cơ hội kinh tế tốt hơn, dẫn đến hiện tượng “chảy máu chất xám”.

Cơ cấu dân tộc của Bulgaria bao gồm:

• Người Bulgaria (chiếm khoảng 85%) – nhóm dân tộc chủ yếu
• Người Thổ Nhĩ Kỳ (khoảng 8–9%) – tập trung tại các tỉnh đông nam
• Người Roma (5%) – phân bố rải rác, thường gặp nhiều rào cản về kinh tế và xã hội

Tôn giáo chiếm vai trò đáng kể trong cấu trúc xã hội Bulgaria. Khoảng 85% dân số theo Chính thống giáo Đông phương, trong khi Hồi giáo chiếm khoảng 10%, chủ yếu là người Thổ và một phần người Roma. Ngoài ra còn có các nhóm nhỏ theo Công giáo La Mã và Tin Lành. Tự do tôn giáo được đảm bảo theo Hiến pháp và thực thi tương đối tốt.

Nguồn: Britannica

Kinh tế và phát triển

Nền kinh tế Bulgaria vận hành theo mô hình thị trường, với GDP danh nghĩa đạt khoảng 90 tỷ USD. Tuy là quốc gia có thu nhập thấp nhất trong Liên minh châu Âu (tính theo GDP đầu người), Bulgaria đang dần cải thiện chỉ số phát triển kinh tế xã hội nhờ tăng trưởng ổn định và đầu tư nước ngoài.

Các ngành kinh tế chính gồm:

1. Công nghiệp: sản xuất linh kiện ô tô, hóa chất, thực phẩm chế biến, dệt may
2. Nông nghiệp: trồng ngũ cốc, rau quả, hoa hướng dương, và nuôi ong lấy mật
3. Dịch vụ: tài chính, du lịch, công nghệ thông tin

Bulgaria là nhà xuất khẩu lớn các mặt hàng như rượu vang, tinh dầu hoa hồng và thiết bị điện tử. Trong giai đoạn 2016–2020, tỷ lệ nghèo đói đã giảm rõ rệt nhờ các chương trình hỗ trợ xã hội và tăng trưởng ngành du lịch, nhưng bất bình đẳng thu nhập vẫn ở mức cao.

Nguồn: World Bank

Văn hóa và di sản

Văn hóa Bulgaria là sự giao thoa giữa di sản Thracia cổ đại, văn hóa Slav và ảnh hưởng sâu sắc từ Chính thống giáo Đông phương. Âm nhạc dân gian truyền thống có tiết tấu không đều đặc trưng, thường được biểu diễn cùng nhạc cụ dân tộc như kaval (sáo dọc), gadulka (đàn dây) và gaida (kèn túi).

Các lễ hội đặc sắc vẫn được người dân bảo tồn như:

• Kukeri: lễ hội hóa trang xua đuổi tà ma diễn ra vào tháng Giêng
• Martenitsa: tục lệ đeo dây đỏ-trắng để cầu may từ 1/3 đến khi thấy chim cò
• Surva: lễ hội dân gian UNESCO công nhận, tổ chức tại vùng Pernik

Di sản văn hóa vật thể được UNESCO công nhận gồm:

Nguồn: Britannica

Ngôn ngữ và giáo dục

Ngôn ngữ chính thức của Bulgaria là tiếng Bulgaria, thuộc nhóm ngôn ngữ Slav và sử dụng bảng chữ cái Cyrillic. Đây cũng là ngôn ngữ đầu tiên được viết bằng bảng chữ cái Cyrillic, sau khi hai thánh Cyril và Methodius truyền bá hệ thống chữ viết vào thế kỷ thứ 9.

Hệ thống giáo dục Bulgaria được tổ chức thành 3 cấp: tiểu học, trung học và đại học. Giáo dục tiểu học và trung học là bắt buộc và miễn phí. Tỷ lệ biết chữ đạt khoảng 98%, cho thấy mức độ phổ cập giáo dục cao.

Một số trường đại học danh tiếng:

• Đại học Sofia “St. Kliment Ohridski” – trường lâu đời nhất, thành lập năm 1888
• Đại học Kinh tế Varna – nổi tiếng trong đào tạo kinh tế và tài chính
• Đại học Kỹ thuật Sofia – trọng điểm đào tạo kỹ sư

Nguồn: Britannica

Du lịch và điểm đến nổi bật

Du lịch là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn của Bulgaria, đóng góp khoảng 12% GDP. Nhờ vào tài nguyên thiên nhiên phong phú, di sản văn hóa phong phú và giá cả hợp lý, Bulgaria thu hút hàng triệu khách du lịch mỗi năm.

Các điểm đến phổ biến gồm:

• Sofia: thủ đô cổ kính, có Nhà thờ Alexander Nevsky và tàn tích La Mã
• Plovdiv: thành phố lâu đời nhất châu Âu, nổi bật với nhà hát La Mã cổ
• Veliko Tarnovo: cố đô thời Trung cổ, có pháo đài Tsarevets nổi tiếng
• Biển Đen: các khu nghỉ dưỡng như Sunny Beach, Golden Sands
• Bansko: khu trượt tuyết nổi tiếng ở dãy Pirin

Nguồn: Visit Bulgaria

Vai trò trong khu vực và quốc tế

Bulgaria giữ vai trò ngày càng quan trọng trong khu vực Balkan và châu Âu rộng lớn hơn. Là thành viên của Liên minh châu Âu và NATO, nước này tham gia tích cực vào các chương trình gìn giữ hòa bình, cải cách chính trị khu vực và các dự án kết nối hạ tầng xuyên quốc gia.

Bulgaria tham gia các tổ chức và sáng kiến quốc tế như:

• WTO (Tổ chức Thương mại Thế giới)
• OSCE (Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu)
• Sáng kiến Trung Âu (CEI)
• Hợp tác Kinh tế Biển Đen (BSEC)

Ngoài ra, Bulgaria còn là quốc gia trung chuyển khí đốt quan trọng từ Nga sang châu Âu, thông qua các dự án như “Balkan Stream”, cho thấy vai trò chiến lược trong an ninh năng lượng khu vực.

Nguồn: Britannica

Thách thức và triển vọng

Bulgaria hiện phải đối mặt với nhiều thách thức lớn:

• Suy giảm dân số nhanh chóng
• Tham nhũng và cải cách tư pháp chậm chạp
• Bất bình đẳng vùng miền giữa đô thị và nông thôn

Tuy vậy, nước này vẫn có những lợi thế để phát triển bền vững:

• Vị trí địa lý chiến lược
• Hệ thống giáo dục nền tảng vững
• Di sản văn hóa phong phú, thu hút du lịch
• Tiềm năng phát triển công nghệ thông tin và nông nghiệp hữu cơ

Với sự hỗ trợ từ Quỹ phục hồi EU, Bulgaria đang đầu tư mạnh vào số hóa, chuyển đổi năng lượng và cải thiện cơ sở hạ tầng. Đây là những nền tảng quan trọng giúp quốc gia này đối mặt hiệu quả với các vấn đề nội tại và nâng cao vị thế quốc tế trong thập kỷ tới.

Nguồn: World Bank