Psychopraxis

In het vorige nummer van PsychoPraxis hielden Loes van Dusseldorp en Gerrit de Niet een pleidooi voor invoering van de Advanced Nursing Practice in de Nederlandse GGZ. Deze keer maken we ruimte voor een reactie van Bauke Koekkoek en geven we Loes van Dusseldorp en Gerrit de Niet het laatste woord.

Patiënten met persoonlijkheidsstoornissen staan sinds jaar en dag te boek als moeilijke mensen die voor een hoop overlast kunnen zorgen, niet alleen in de maatschappij maar ook in de behandelsetting. Hun prognose wordt steevast als ongunstig aangemerkt, ook al suggereert recent onderzoek dat dit niet terecht is. Een belangrijke discussie gaat over de vraag wat realistische behandeldoelen zijn. Kunnen patiënten genezen van hun persoonlijkheidsstoornis, zoals wordt gesteld door sommige psychotherapeuten die zich in de (langdurige en intensieve) behandeling hebben gespecialiseerd? Of is deze ambitie te hoog gegrepen en mogen we blij zijn als we patiënten met persoonlijkheidsstoornissen kunnen leren om op een betere (lees: meer adaptieve) manier om te gaan met hun eigenaardigheden? Om een standpunt in dit debat te kunnen bepalen, wordt stilgestaan bij de wortels van het debat alsook bij recente onderzoeksbevindingen.

Na een landelijke werkconferentie begin 1999 is de Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ geïnstalleerd. Op verzoek van het ministerie van VWS is deze Stuurgroep begonnen de verschillende activiteiten op het gebied van richtlijnontwikkeling in de GGZ op elkaar af te stemmen. De Stuurgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de besturen van de Federatie Verpleegkunde in de GGZ, het Nederlands Huisartsen Genootschap, het Nederlands Instituut van Psychologen, de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie en de Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie.

Wereldberoemd werd hij met zijn boek, de vorig jaar op 95-jarige leeftijd overleden psycholoog en psychiater Jerome Frank. In een tijd waarin de psychotherapie triomfen vierde en met name de psychodynamische en gedragstherapeutische varianten ervan onwaarschijnlijk populair waren, kwam Frank met een boek waarvan de boodschap deze euforie trotseerde en als een steen in een tot op dat moment rimpelloze vijver belandde. De steen waren de algemeen therapeutische factoren en de vijver was het idee dat specifieke psychotherapeutische interventies, voortkomend uit een theorie over hoe de ellende waarvoor de patiënt de therapeut bezocht was ontstaan, het succes van de verschillende psychotherapeutische scholen bepaalden.

Met de introductie van computers en het Internet als gewone onderdelen van een doorsnee burgerwoning heeft het idee van zelfhulp in de GGZ een nieuwe injectie gekregen. Voor allerlei problemen zou een vorm van gestructureerde zelfhulp de professionele hulp kunnen vervangen of minstens op belangrijke wijze aanvullen.

Reeds enkele decennia bestaat het concept van zelfhulpgroepen, waarbij lotgenoten elkaar op regelmatige basis treffen om informatie en ervaringen uit te wisselen en elkaar te steunen vanuit de eigen ervaringsdeskundigheid. Het fenomeen ‘online zelfhulpgroepen’ is daarbinnen relatief recent. Bij deze zelfhulpgroepen verzamelen lotgenoten zich op internet met betrekking tot een specifiek probleem, in een virtuele zelfhulpgroep. Via woorden op een scherm interageren leden om kennis uit te wisselen, over onderwerpen te discussiëren, vrienden te zoeken, elkaar tot steun te zijn, etc. In tegenstelling tot online groepstherapie of online counseling zijn er bij deze vorm van zelfhulpgroepen doorgaans geen professionele hulpverleners betrokken. De leden interageren vanuit de deskundigheid op basis van eigen ervaringen. Voor de meest uiteenlopende stoornissen, aandoeningen en problemen bestaan tegenwoordig online zelfhulpgroepen. Inmiddels zijn er ook al enige tijd zulke groepen voor mensen met een eetstoornis. De stap naar de traditionele hulpverlening blijkt voor veel van hen (te) groot te zijn. Online zelfhulpgroepen voor deze categorie cliënten hebben het voordeel dat ze niet alleen nagenoeg kosteloos en goed bereikbaar zijn, maar vooral ook anoniem. Dat maakt het mogelijk om op een laagdrempelige manier informatie op te zoeken, in contact te komen met lotgenoten en eventueel toch gemotiveerd te worden tot behandeling of opname. In dit artikel geven we een beschrijving van het Nederlandstalige aanbod van online zelfhulpgroepen specifiek voor mensen met een eetstoornis en gaan we in op een aantal kenmerken van deze vorm van zelfhulp.

Graag wil ik een aantal kanttekeningen plaatsen bij de casusbeschrijving Stervensbegeleiding in de psychiatrische kliniek door Paul Janssens en Emmanuel Maes (PsychoPraxis 2001 nr 4). Stervensbegeleiding in een psychiatrische setting is meer dan alleen een hand vasthouden, luisteren en steunen. De visie van het team op zorgethiek, maar ook het kennisnemen van de emotionele belasting en de verantwoordelijkheden van de organisatie zijn van groot belang. Wanneer een team ertoe besluit om palliatieve zorg te bieden binnen een psychiatrische setting dan is het aan te bevelen deze drie uitgangspunten te gebruiken bij de analyse van de situatie. Op elk van deze drie uitgangspunten zal ik hieronder kort ingaan.

ADHD (Attention Deficit/Hyperactivity Disorder of aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit),vooral in combinatie met andere gedragsproblemen op kinderleeftijd (Conduct Disorder), vergroot het risico op verslavingsproblemen op volwassen leeftijd. 1 Het sterkste bewijs hiervoor komt uit longitudinaal onderzoek van de behandeling van kinderen met ADHD: de medicamenteuze behandeling (vooral met psychostimulantia) blijkt het risico op verslaving niet te doen toenemen, maar te verminderen. 2 Op welke wijze behandeling van ADHD op kinderleeftijd problematisch middelengebruik op volwassen leeftijd helpt voorkomen, is nog onduidelijk: waarschijnlijk is dit effect grotendeels indirect. Met de behandeling nemen ook ADHD-symptomen af, zoals impulsiviteit, die een risico vormen voor problematisch middelengebruik. De behandeling biedt deze kinderen ook de kans beter te functioneren, wat hen teleurstellingen en frustraties kan besparen, wat anders tot demoralisatie en een verhoogd risico op verslaving zou leiden. Of de behandeling ook invloed heeft op de uitrijping van de hersenstructuren, die een rol spelen bij verslaving (zoals het centrale beloningssysteem) is nog speculatief. Hoe zit dat met ADHD bij volwassenen? Heeft behandeling van ADHD dan ook een gunstig effect op eventuele verslavingsproblemen?