Điện khí hoá nông thôn tại Zambia: Phân tích chính sách và thể chế

Zambia sở hữu nhiều nguồn tài nguyên thủy điện và năng lượng khác, có thể giúp sản xuất điện cho cả khu vực thành phố và nông thôn của đất nước. Quốc gia này có công suất phát điện đã lắp đặt là 1786MW và tiềm năng thủy điện chưa được khai thác lên đến hơn 6000MW. Trong vài năm qua, nhu cầu điện năng ngày càng tăng và dự kiến sẽ vượt quá nguồn cung trong năm 2008. Sự gia tăng nhu cầu điện năng được cho là do các hoạt động khai thác mỏ tăng cao và sự phát triển của nền công nghiệp. Zambia cũng có nhiều tài nguyên thiên nhiên phong phú như đất canh tác, nước, khoáng sản và động vật hoang dã. Với cơ sở tài nguyên hiện có, điện năng cùng với các cơ sở hạ tầng xã hội và kinh tế khác như đường xá và viễn thông có thể thúc đẩy các hoạt động kinh tế gia tăng. Tại các khu vực nông thôn, điện có thể được sử dụng cho tưới tiêu cây trồng, chế biến nông sản, khai thác quy mô nhỏ và thúc đẩy du lịch. Tuy nhiên, điện khí hoá nông thôn (RE) đang phải đối mặt với nhiều thách thức như khoảng cách dài từ các trạm điện hiện có đến các khu vực nông thôn được nhắm đến, mật độ dân số thấp, tỷ lệ nghèo cao và khả năng tiếp cận các kỹ năng thấp. Những yếu tố này và các yếu tố khác đã góp phần vào việc tiếp cận điện năng vẫn còn ở mức thấp tại các khu vực nông thôn của đất nước. Các biện pháp cho đến nay đã được thực hiện để tạo điều kiện tiếp cận điện năng ở các khu vực nông thôn của Zambia bao gồm việc thông qua một chính sách năng lượng quốc gia mới (NEP) vào năm 1994. Đối với ngành điện và cụ thể là RE, NEP nhằm tạo điều kiện tăng cường khả năng tiếp cận bằng cách tự do hóa và tái cấu trúc thị trường điện và khuyến khích sử dụng các công nghệ giá rẻ và năng lượng tái tạo phân tán. Để tạo điều kiện thực hiện chính sách mới, chính phủ đã thiết lập một khuôn khổ pháp lý và thể chế bằng cách ban hành các văn bản pháp luật mới, cụ thể là Luật Điện lực và Luật Quy định Năng lượng vào năm 1995. Luật Điện lực quy định việc tự do hóa và quản lý ngành điện, trong khi Luật Quy định Năng lượng quy định việc thành lập một cơ quan quản lý độc lập nhằm kích thích sự tham gia của khu vực tư nhân và nâng cao hiệu quả. Ngoài ra, một Quỹ Điện khí hoá Nông thôn (REF) và cơ chế quản lý liên quan đã được thiết lập vào năm 1995. Tuy nhiên, RE vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức. Năm 2003, chính phủ đã ban hành Luật Điện khí hoá Nông thôn dẫn đến việc thành lập một cơ quan chuyên trách cho RE. Bài báo này phân tích các biện pháp chính sách, pháp luật và thể chế đã được thực hiện tại Zambia và đánh giá tiềm năng cũng như hiệu quả của chúng trong việc giải quyết một số thách thức đối với RE ở đất nước này nhằm tăng cường khả năng tiếp cận và tính khả thi.